M ü n d ə r I c a t

yətinin  qiymətləndirilməsinə  imkan  verir,  antropogen  faktorların  təsiretmə 

miqyasını  müəyyən  edir,  neqativ  proseslərin  istiqamətini  və  inkişafının 

intensivliyini qitmətləndirir.  

Torpaq  ekoloji  monitorinqin  stasionar  forması  -  II  forma  torpağın 

xassə  və  parametrlərinin  onda  baş  verən  rejimlərin  və  proseslərin 

genişlənmiş  proqram  əsasında  kompleks  tədqiqatını    həyata  keçirməyə 

imkan verir. 

---

469 

 

Monitorinqin  III  formasında  əvvəldən  seçilmis  sahələrdə  marşrut 

müayinə prosesində qısaldılmıs proqram əsasında tədqiqatlar həyata keçiri-

lir.  Bu  zaman  dinamik  dəyişən  göstəricilər  -  torpağın  turşuluğu,  sıxlığı  və 

struktur vəziyyəti, qrunt sularının udulma səviyyəsidir. Öz mahiyyətinə görə 

monitorinqin marşrut sistemi torpağa və torpaq örtüyünə, meliorativ sistem-

lərə,  aqroekosistemlərə  və  torpağın  məhsuldarlığına  operativ  nəzarət  siste-

midir. Vegetasiya dövründə bir - üç dəfə həyata kcçirilir. Neqativ proseslər 

üzə çıxdıqda uyğun xəritələr,  xüsusi aktlar tərtib olunur. 

Monitorinqin IV formasında  ərazinin başdan-başa müayinəsi həyata 

keçirilir.  Bu  zaman  ilk  növbədə  torpağın  kartoqrafık  inventarlaşdırma  xa-

rakteri, eləcə də aqrokimyəvi müayinənin kartoqraması hazırlanır və onların 

əsasında rasional torpaqdan istifadəyə tövsiyyələr verilir. Torpağın eroziya-

ya uğraması, şorakətləşmə və s. və aqrokimyəvi (azot, fosfor, kaliumun  hə-

rəkətliyi) xassələrin faktiki vəziyyəti haqda olan məlumatlar, torpağın aqro-

istehsal  qruplaşması  və  torpağı  bütün  istifadə  spektrlərinə  görə  xarakterizə 

edən  "torpaq  xülasəsi",  sonrakı  nəzəri  ümumiləşmələr  və  praktiki  tövsiy-

yələr  üçün  əsaslı  zəmindir.  Sonuncular  kənd  təsərrüfatı  yerlərinin  transfor-

masiyasının; torpağın su və küləık eroziyasından mühafizəsini; qurutma, su-

varma  və  mədəni-texniki  işlərin  aparılması;  torpaqların  kimyəvi  meliorasi-

yası (əhəngləşdirmə, gipsləşdirmə və s.); kənd təsərrüfat bitkilərinin rasional 

yerləşdirilməsi  və  seçilməsi;  torpaq  şəraitini  nəzərə  almaqla  gübrələmə 

sisteminin tətbiqi və aqrotexniki tədbirlərin xüsusiyətləri; otlaq və biçənək-

lərin  yaxşılaşmasını  əks  etdirməlidirlər.  Monitorinqin  baxılan  formasının 

həyata  keçirilməsində  əsas  şərt  kartoqrafıya  metodunun  istifadə  olunmasıdır. 

Bu zaman başlanğıc məlumatların alınması üsulları dəsti (vizualdan kosmik 

məlumatlaradək)  maksimal  dərəcədə  dolğun  olmalıdır.  Çəkilişlər  üçün  tor-

paq səthinin mürəkkəbliyindən asılı olaraq, təsərrüfatların ixtisaslaşdırılma-

sının  və  torpağın  istifadəsinin  intensivliyi  torpaq  tədqiqatlarının  müxtəlif 

miqyaslarını  müəyyənləşdirir  (meşə-çöl  1:10.000,