M ü n d ə r I c a t

Müxtəlif qranulometrik tərkibli torpaqların humus birləĢmələrinin 

deqradasiya dərəcəsini qiymətləndirmək üçün düzəliĢ əmsalı   

 

Deqradasiya 

dərəcəsi 

Qranulometrik tərkib 

Qum 

Qumsal  

 

Yüngül 

gillicəli 

Orta 

gillicəli 

Ağlr gillicəli 

və gil 

Deqradasiya  

olmamış torpaqlar 

 

1,00 

 

1,00 

 

1,00 

 

1,00 

 

1,00 

Deqradasiya: 

zəif 

orta 

güclü 

 

1,25 

 

1,25 

 

1,10 

 

1,05 

 

1,05 

1,45 

1,30 

1,20 

1,25 

1,15 

1,60 

1,45 

1,30 

1,35 

1,2 

 

---

478 

 

Müxtəlif  torpaq  -  iqlim  şəraitində  növbəli  əkinlərin  paxlalı  bitkilərlə 

пə qədər təmin olunması, onların növ tərkibi, bioloji azotun və paxlalıların 

üzvi maddələrinin haqqında real etibarlı informasiya olmadan, neqativ eko-

loji və iqtsadi problemlərdən qaçmaq çətindir. 

Bioloji azotun potensialını əkinçilik praktikasında reallaşdırmaq üçün 

qiymətiəndirmə  göstəriciləri  sistemi  yaratmağa  imkan  verən  etibarlı  infor-

masiya lazımdır. Onların əп əsasları: 

 ●  paxlalaıların müxtəlif məhsullarında azot - fiksasiya ölçüləri;  

 ●  cəlb olunan atmosfer azotunun miqdarı və torpağa üzvi maddələrin 

daxil olması;    

 ●    paxlalılarn  azotundan  istifadə  hesabına  taxılların  mümkün  olan 

məhsuldarlığı və sələfi paxlalılar olan bitkinin becərilməsində mineral azota 

olan  tələbat  (bu  məsələlərin  həllində  ilkin  məlumatlar  aqroekoloji  moni-

torinqin materialları olmalıdır). 

Paxlalılar  olan  növbəli  əkinlərdə  azot  fiksasiya  əmsalını,  öyrənilən 

faktorlardan  asılı  olaraq  müxtəlif  qrup  paxlalıların  azot  fiksasiya  intensiv-

liyini qiymətldndirmək üçün təyin  edirlər. Ən başlıcası isə torpaqda azotun 

real  balansını  təyin  etmək  üçün  azot  fiksasiya  əmsalını  bilmək  vacibdir. 

Azot  fiksasiya  əmsalının  köməyi  ilə  simbiotik  azotun  payını  torpağa  pax-

lalıların  kök  qalıqlarından  daxil  olan  (gəlir  maddəsi),  eləcə  də  paxlalıların 

torpaqdan  və  gübrələrdən  götürdüyü  azotun  miqdarını  (israf  maddəsi)  he-

sablayırlar.  Paxlalı  bitkilər  üçün  ~N

u

  azot  udulmasını  azot  fiksasiya  əmsa-

lının köməyi ilə təyin edirlər: 

 

N

u 

= N

m

 (1- K

f

), 

 

burada: N

m

 -  məhsulda ümumi azot, kq/ha;  K

f 

 - azotfiksasiya əmsalı. 

Müəyyən  olunub  ki,  xüsusən  yüksək  dozada  azot  gübrəsi  verilən 

təcrübə variantlarında paxlalılarda azotifikasiya əmsalı əhəmiyyətli dərəcədə 

aşağı düşür. Belə hallarda torpaqların azotun və gübrələrin daşınması (çıxı-

mı) uyğun olaraq artır, simbiotik azotun torpağa daxil olması azalır. 

Birillik  paxlalı  bitkilər  üçün  üzvi  maddələrin,  ümumi  və  simbiotik 

azotun  torpağa  daxil  olan  kütləsini  hər  il  vegetasiyanın  sonunda,  çoxillik 

paxlalılar üçün - onları lay altına şumladıqda təyin edirlər. 

Paxlalıların  torpağa  daxil  olan  üzvi  maddələrin  kök  və  biçinaltı  qa-

lıqlarının (0-40 sm-də) kütləsindən və aktiv üzvi maddələrdən (xırda canlı-

ların və ölmüş köklərin, kök yurularının və s. bir başa daxil olan) ibarətdir. 

Bu balda uçot dolayi aparılır, düzəliş əmsalları daxil edilir. 

Praktiki  olaraq  aşağıdakı  prosedura  yerinə  yetirilir.  İlk  öncə  0-20  və 

20-40  sm  torpaq  qatında  kök  kütləsini  hesablayırlar  (kökləri  torpaqdan  yu-

---

479 

 

maqla  1,5-2,0  mm-lik  ələkdən  keçirirlər).  Sonra  isə  kök  və  gövdənin 

kütləsini düzəliş əmsalına vururlar. 

       Müxtəlif  növlərinin  kök  sisteminin  güclü  inkişafına  görə  düzəliş