M ü n d ə r I c a t

1.7.4.  Qida zəncirləri və qida şəbəkələri  

 Maddə  və  enerjinin  onun  mənbəyindən  –  yaşıl  bitkilərdən  –  bir  sıra 

orqanizmlərdən  keçərək  bir  istehlakçı  həlqəsindən  digərinə  daşınması  qida 

və  ya  trofik  zəncir  adlanır.  Trofik  zəncirin  həlqələrinin  rasional  davranışı 

qidanın tapılmasının effektliyi ilə deyil, mötədilliyi (orta qiyməti) ilə təyin 

olunur. Buna görə də ekosistemdə yalnız o növlər qalır ki, onlar öz bioloji 

funksiyalarını – yaşayır və başqalarına yaşamağa imkan verir – yaxşı yerinə 

yetirir. Trofik zəncir fotosintez orqanizmlərilə başlayırsa, o otluq zənciri və 

ya  istehlak  zənciri  adlanır.  Ölmüş  qalıqlar  ilə  başlayan  zəncir  isə  parça-

lanmanın  detrit  zənciri  adlanır.  Trofik  zəncirlər  biri  digərindən  izolyasiya 

olunmayıb,  əksinə  sıx  bağlıdırlar  və  ümumi  trofik  zəncir  yaradırlar.  Qida-

---

54 

 

lanmanın  trofik  zənciri  termodinamikanın  ikinci  qanununa  əsaslanır.  Bu 

qanuna görə enerjinin bir hissəsi həmişə istilik enerjisi kimi ətrafa yayılır. 

Trofik  zəncirdə  bioloji  növ  kimi  insanın  əhəmiyyəti  aşağıdakılardan 

ibarətdir:  

 ●  insan  hər  şey  yeyir,  buna  görə  də  gah  bu,  gah  da  digər  trofik 

zəncirin  həlqələri  hesabına  yaşaya  bilir;  bu  onun  üzərindən  mötədillik 

yüyənini çıxarır;  

 ●  o  resursları  özünə  yaxınlaşdıra  bilər  (mədəni  bitkilər  və  ev  hey-

vanları) və ya onları bir yerdən başqa yerə daşıya bilər;  

 ●    insan  onun  tərəfindən  pozulmuş  trofik  zəncirdən  çıxıb,  başqasına 

gedə bilir. Bu insana azadlıq hissi verir, lakin bu azadlıq dərhal cavab təsirin 

dən və nəsillər qarşısındakı məsuliyyətdən azadlıqdır.  

Ekosistemin  trofik  strukturu  bir  sıra  paralel  və  çarpazlaşan  qida 

zəncirlərindən ibarətdir və qida və ya trofik şəbəkə adlanır.