M ü n d ə r I c a t

1.8. Biogeosenologiya – biogeosenozların ekologiyası 

 

1.8.1.  Biogeosenoz    anlayışını  elmə  ilk  dəfə  1942-ci  ildə  akademik 

V.N.Sukaçev daxil etmişdir 

O, yazır ki, biogeosenoz Yer səthində müəyyən ərazidəki oxşar  təbii  

hadisələrin (atmosfer, dağ suxurları, torpaq, bitki, heyvan, mikroorqanizm  

və hidroloji şərait) cəmi olub, onun komponentləri daxili ziddiyyətli vəhdət  

təşkil  edən  qarşılıqlı  əlaqələrlə  öz  aralarında  və  ətraf  mühitlə  maddə  və 

enerji mübadiləsinin xüsusi tipinə əsasən birləşirlər, daimi hərəkət və inkişaf 

edirlər. Ekosistem konsepsiyası ilə paralel olaraq biogeosenoz konsepsiyası 

da inkişaf edir. Ekosistem və biogeosenoz – mahiyyətcə bir-birinə yaxındır, 

lakin sinonim deyil. Əgər ekosistem istənilən səviyyədə (həm quruda, həm 

də  suda)  maddələr  dövranını  təmin  edirsə,  biogeosenozda    yalnız  qurunun 

fitosenozlarla əhatə olunmuş konkret ərazilərində baş verir.   

Biogeosenozun  təyinatı  altına  ekosistem  düşmür,  belə  ki,  ona  bu 

təyinatın bəzi əlamətləri  (məsələn, ərazi məhdudiyyətləri) xarakterik deyil. 

Əksinə ekosistem bir neçə biogeosenozu əhatə edə bilər, başqa sözlə desək, 

―ekosistem‖  anlayışı  ―biogeosenoz‖  anlayışından  geniş  məvhumdur.  Belə-

liklə,  istənilən  biogeosenoz  ekoloji  sistemdir,  lakin  hər  ekosistem  biogeo-

senoz  hesab  oluna  bilməz.  Biogeosenozlar  dəqiq  sərhədləri  olan  yerüstü 

formalaşmalardır.  

Biogeosenozu  öyrənən    biogeosenologiya  elmi  Yer  səthinə  qonşuluq 

edən  biogeosenozlar  şəbəkəsi  kimi  baxır,  dağ  suxurları,  relyef,  torpağın 

xassəsi,  bitkilər,  heyvanlar,  mikroorqanizmlər,  eləcə  də  maddələrin  miqra-

siyası  ilə  onların  öz  aralarındakı  əlaqədən  asılı  olaraq,  landşaftın  konkret 

şəraitində onların funksiyalaşmasını öyrənir. Hər iki konsepsiya – ekosistem 

və biogeosenoz – biosenoz və onları əhatə edən qeyri-üzvi mühitin müxtəlif 

aspektlərdən  və  müxtəlif  nöqteyi-nəzərlərdən  funksional  əlaqələrinə  bax-

mağa imkan verərək, bir-birini tamamlayır və zənginləşdirir.