M ü n d ə r I c a t

 

---

56 

 

1.8.2. Biogeosenozun strukturu 

Fitosenoz  biogeosenozun struktur elementlərinin və onun törəmələri-

nin məkanca yerləşməsinin struktur əsasıdır.  

Biogeosenozun bir neçə əsas əlamətini dərindən dərk etmək vacibdir.  

1.

 

Biogeosenozun Yer səthində müəyyən sahə (ərazi) ilə əlaqəsi, yəni 

onun bioxoroloji kateqoriyası. Yer kürəsinin biocoğrafi vilayətləri: 1– holar-

ktika  vilayəti,  2–neotropika  vilayəti,  3–efiopiya  vilayəti,  4–  indomalay 

vilayəti, 5–avstraliya vilayəti, 6– polineziya vilayəti, 7– antarktika vilayəti. 

Biocoğrafi vilayətlərin hər birini təkraredilməz ekosistemlər səciyyələndirir.  

2.

 

Biogeosenozun  tərkibinin  canlı  hissədən,  yəni  bitki,  heyvan  və 

mikroorqanizmlərdən,  cansızdan  (dağ  suxurları)  və  biokos  hissədən,  yəni 

torpaqdan  ibarət  olması.  Yer  kürəsinin  quru  ərazisində  bitki  örtüyünə  görə 

əsas  formasiyalar:  tundura,  mülayim  meşə,  çöllər,  buzlaqlar,  tayqa,  seyrək 

meşə, ekvator meşəsi, savanna, səhra, yüksək dağlar. 

3.

 

Biogeosenozdakı maddə və enerji mübadiləsinin ətraf mühitlə və  

onun öz komponentlərilə əlaqəli getməsi.   

4.

 

Biogeosenozun biokos hissə ilə dinamik vəhdəti, daimi hərəkəti və 

inkişafı.  

Biogeosenozun  əsas  əlamətləri  göstərir  ki,  o,  Yerin  qabığının  elə  bir 

hissəsinə (ərazi və akvatoriya) deyilir ki, onu təkcə biosenoloji xüsusiyyətlər 

deyil,  həm  də  hidroloji,  geomorfoloji,  geokimyəvi,  mikroiqlim  və  torpaq 

xüsusiyyətləri sərhədləndirir.  

Biogeosenozun  biosferlə  ümumi  əlaqəsini  qavramaq  çox  vacibdir. 

Biogeosenoz biosferin əsas bioxoroloji vahididir (―xoros‖ – sahə deməkdir). 

Biogeosenozlar  biosferi  təşkil  edən  bloklardır,  bu  bloklardan  canlılar  vasi-

təsilə maddələr mübadiləsi gedir və onlar (bloklar) birləşib biosfer səviyyəli  

- qlobal maddələr və enerji dğvranı yaradır.  

―Ekosistem‖  anlayışı  ―biotop‖  anlyışından  ayrılmaz  surətdə  bağlıdır. 

Biotop  şəraiti  yekcinsolan  müxtəlif  ölçülü  və  ya  həcmli  coğrafi  rayondur. 

Biotop  və  ya  ekotop  eyni  relyef,  iqlim,  torpaq  və  digər  abiotik  amillərə 

malik olan su hövzəsində və ya quruda müəyyən biosenozun məskən saldığı 

sahədir. Aşağıdakı biotoplar ayrılır: polipedop, yəni torpaq sudibi məskəni; 

klimatop  –  fitosenozun  yerüstü  hissəsi  məskəni;  hidrotop  –  su  dibinin  üst 

hissəsi  məskəni.  Bunlardan  asılı  olmayaraq  müxtəlif  mikropopulyasiyalar 

məskən  salan  mikrotoplar  da  ayırırlar.  Biotop  bəzən  üzvi  təbiətli  (para-

zitlərdə) ola bilər.