M ü n d ə r I c a t

ġəkil  2.33.

 

Müxtəlif  yüklənmələrdə  əzi  elementlər  sisteminin  vəziyyətinin 

zamanca  h(t)  funksiyalaşma  qarfiki.  (İzrael,  1979):  1və  7-  dəyişmələrin  aşağı  və 

yuxarı kritik həddi; 2 və 6 yol verilən dəyişmələrin aşağı və yuxarı həddi (sistemə 

təsirin  hədləri);  3-  antropogen  təsir  zamanı  sistemin  faktiki  vəziyyəti;  4-  sistemin 

normal  vəziyyəti;  5-  sistemin  oyanmış  vəziyyət.  Faktiki  və-ziyyətlə  (3  əyrisi) 

yuxarı (6) və ya aşağı yol verilən hədlərin təsirini xarakterizə edən təsirin ―ekoloji 

ehtiyyat‖ına xarakterizə edən intervallar. 

  

Təsərrüfat  fəaliyyəti  bütövlükdə  biosenozun  da  yenidən  qurulmasına 

təsir  göstərir.  Həm  də  müxtəlif  regionlarda  ana  suxurlar,  axınlar  və  torpaq 

arasında tarazlığın  pozulması  landşaftlarda dönməyən mənfi  dəyişkənliklər 

yaradır. Səhralaşma proseslərinin güclənməsi buna misal ola bilər.  

  Ekosistemin (xüsusilə də aqroekosistemlərin) davamlılığının yüksəl-

dilməsinin əsas şərti ekoloji normativlərə, standartlara və landşaftların istifa-

dəsində  təsərrüfat  fəalyyətini  tənzimləyən  digər  reqlamentlərin  təkmilləş-

dirilməsi və ciddi riayət olunmasıdır.  

Təbii  mühitin  çirklənməsinin  ən  çox  yayılmış  göstəriciləri  çirklən-

diricilərin  yol  verilən  qatılığıdır.  Lakin  YVQ,  YVT  və  digər  göstəricilər 

təbiətdə çirkləndirici maddələrin transformasiyasının xüsusiyyətlərini,  kon-

kret  fiziki-coğrafi  şəraitdə  onların  biotada  toplanmasını    həmişə  nəzərdə 

saxlamır.  Ayrı-ayrı  təbii  komponentlər  üçün  müəyyənləşdirilmiş  normalar  

bütövlükdə  landşaft  üçün  azəlverişlidir.  Daha  çox  qəbul  olunan  ekoloji 

normativ kimi ekoloji yüklənmənin yol verilən həddi çıxış edə bilər, hansı ki, 

ekosistemin potensial imkanlarını və daxili xassələrini daha tam əks etdirir.  

EYVH  (ПДЭН)  daxili  və  xarici  təsirlərin  cəmi  kimi,  hansı  ki,  ya  ətraf 

mühitin keyfiyyətini dəyişmir, ya da onu yol verilən həddə dəyişir, ekosis-

temin  komponentlərinin  fakorların  təsirinə  məruz  qalmasını,  eləcə  də  bu 

faktorların  gücünü  və  akivliyini  xarakterizə  edir.  Ətraf  mühitin  keyfiyyəti 

---

270 

 

dedikdə, verilən yerdə istənilən populyasiya (birinci növbədə insan populya-

siyası)  üçün  əlverişsiz  nəticələrin  olmadığı  təbii  və  ya  antropogen  ekosis-

temlərin  davamlı  mövcudluğu  başa  düşülür.  Real  aqroekosistemin  kom-

ponentlərinə  təsir  edən  antropogen  faktorlar  müxtəlif  olduğundan,  praktiki 

olaraq  yol  verilən  yüklənmənin  vahid  göstəricisini  təklif  etmək  mümkün 

deyil. Buna görə də hər tip təsir növünün reqlamentinə öz tələbatları müəy-

yənləşdirilir. EYVH ekosistem və landşaftların davamlılığını kompleks gös-

təricisi  kimi  sistemin  strukturunu  və  funksiyalaşmasını  məhsuldarlığa,  növ 

müxtəlifliyiə, proseslərin intensivliyinə görə xarakterizə edir. Müasir dövrdə 

ekoloji  normalaşmanın  iki  mərhələsi  qəbul  olunur:  ekoloji  reqlamentləşmə 

və ekoloji reqlamentləşmə əsasında ekoloji normativlərin təyin olunması.