M ü n d ə r I c a t

Maye  azot  gübrələrindən  ammonyaklılar  istifadə  olunur,  hansı  ki, 

azot sulu və susuz ammonyak kimi daxil olur. Fosfor gübrələri superfosfat 

və ikiqat superfosfat, eləcə də mürəkkəb birləşmələr: ammofos, diammofos, 

nitriammofoska,  karboammofoska  kimi  təmsil  olunurlar.  Kalium  gübrələ-

rinə  kalium  xlorid,  kalium  sulfat,  təbii  kalium  duzları  (silvinit)  daxildir. 

Mineral  gübrələrin  alınması  üçün  istifadə  olunan  xammalda  (fosforitlər, 

apatitlər,  kalium  duzları),  bir  qayda  olaraq,  böyük  miqdarda  toksiki  qarı-

şıqlar olur. Amciddi təhlükə yaradır, hansı ki, gübrələrdə kifayət qədər olur.   

Superfosfatda (mq/kq) olur:  Co (1-9), Ni (7-32), Cu (4-79), Pb (7-92), 

Cd  (50-170),  Zn  (50-1430),  Cr  (66-243),  As  (1,2-2,2),  W  (20-180).  Fosfo-

gipsdə  2%-ə  qədər  stronsium  və  0,5%-dək  flor  olur.  Fosfor  gübrələrində 

florun zəhərli birləşmələri olur. Kalium gübrələrində ballast elementləri (Cl, 

Na)  olur,  hansı  ki,  toplanaraq  torpağın  münbitliyini  azaldır.  Sapropeldə 

kadmiumun miqdarı quru çəkidə 50-100 mq/kq təşkil edir.  

Aktiv  çirkləndiricilər  –  tərkibində  çoxlu  miqdarda  xrom,  sink,  nikel, 

marqans olan çirkab sularıdır.     

AM-ın neqativ təsiri aşağıdakı sıra ilə artır: Zn – Ni – Cr – Co – Cu – 

Pb  –  Hg.  Müəyyən  olunmuşdur  ki,  AM-la  çirklənən  torpaqlarda  məhsul-

darlığın azalması müşahidə olunur: dənlilərdə 20-30% , şəkər çuğundurunda 

35% , kartofda 47%  və paxlalılarda 40%.  

Fizioloji  turş  mineral  gübrələr  torpaqda  turşuluğu  artıraraq,  toksiki 

elementləri bitkinin mənimsəyə bilmədiyi formadan mənimsənilən formaya 

keçirməklə mobilizə edir.  

Torpağa  aqrokimyəvi  vasitələrin  mümkün  olan  aşağıdakı  pozitiv  və 

neqativ təsirləri var:  

●   torpaq məhlulunun turşlaşması və qələviləşməsi; 

●  kation  və  anionların  fiziki-kimyəvi  və  kimyəvi  udulmasının  güc-

lənməsi və ya zəifləməsi; 

●   torpaq məhlulunda ionların qatılığının dəyişməsi;  

●  AM  və  digər  toksiki  kimyəvi  elementlərin  mütəhərrikliyinin 

dəyişməsi;  

---

351 

 

●   mikroelementlərin bitki üçün mənimsənilən formasının qatılığının 

dəyişməsi;  

●   üzvi maddələrin minerallaşmasının güclənməsi;    

●   humifikasiyanın güclənməsi;  

●  kök  yumruları  və  sərbəst  bakteriyaların  atmosferin  molekulyar 

azotunu bioloji fiksasiyasının dəyişməsi;  

●   torpağın ümumi bioloji və fermentativ aktivliyinin dəyişməsi;  

●   torpağın qida elementlərinin effektliyinin dəyişməsi;  

●  qida  elementlərinin  bitkilərə  daxil  olmasında  üzə  çıxan  antaqo-

nizminin yaranması;  

●   bitkidə toksiki elementlərin və birləşmələrinin YVQ həddini keçən 

və məhsulun keyfiyyətini azaldan miqdarının toplanması;  

●  qida  elementlərinin  miqrasiyasının  güclənməsi  və  onların  ətraf 

mühitdə itkisinin artması.  

     Ekoloji  gərginliyin  azaldılması  yolları  aşağıdakı  tədbirləri  həyata 

keçirməkdən ibarətdir:   

● mineral  gübrələrin kimyəvi  tərkibinin onların  istehsal texnologiya-

ları kamilləşdirməklə yaxşılaşdırılması;  

●   gübrə və bitki mühafizə vasitələri ekoloji təhlükəsiz olmalıdır;  

● yerli şəraiti nəzərə almaqla, bitkinin qida elementlərinə olan tələba-

tının operativ təyin olunma metodlarının tətbiq olunması, bitkilərin gübrənin 

və torpağın azot, fosfor və kaliumunu mənimsəmə əmsalının yüksəldilməsi;        

●  kök  qidalanmasını  optimallaşdırmaqla,  gübrələrin  istifadə  olun-

masının elmi texnologiyalarına riayət olunması;  

● mineral azotun üzvi ―immobilizasiya‖ formasında möhkəmləndiril-

məsi  üçün  kompleks  tədbirlərin  tətbiqi;  bioloji  azotun  mənimsənilmə 

səviyyəsinin yüksəldilməsi.   

Bakterial  gübrələrin  geniş  tətbiqi  tövsiyyə  olunur  ki,  bu  da  istifadə 

olunan sənaye tullantılarının həcminin azalmasına və beləliklə də ətraf mü-

hitə kimyəvi presin azalmasına səbəb olur (bəzi bakterial gübrələrin xarakte-

ristikası cədvəl 3.21 –də verilib).