M ü n d ə r I c a t

İlkin  məlumatlar.  Torpaq  –  tipik  qaratorpaq.  Torpaqda  mütəhərrik  

birləşmələrin miqdarı: kadmium – 1 mq/kq; qurğuşun – 10 mq/kq; sink – 30 

mq/kq; pH 6,5.   

Həlli.  Reqresiya  tənliyinə  görə  tapırıq  ki,  kökmeyvələrində  kadmiu-

mun miqdarı – 0,44 mq/kq; qurğuşun – 1,2 mq/kq; sink – 21,2 mq/kq –dır, 

yəni bütün elementlərə görə YVQ həddini keçir.  

 

3.5.4.   Ağır metalların insan sağlamlığına təsiri  

 

Ağır  metalların  insan  orqanizminə  daxil  olması:  torpaq  –  bitki  –  k.t. 

heyvanları  –  insan  sxemi  üzrə  baş  verir.  Belə  ki,  KRS  leykoz  xəstəliyinin 

səviyyəsi  torpaqda  kadmiumun  miqdarı  ilə  korrelyasiya  edir  (korrelyasiya 

əmsalı 0,65), toksikantların qatılığının qarşılıqlı əlaqəsi isə torpaq – yem - ət 

sistemində korrelyasiya əmsalı ilə xarakterizə olunur: 0,9 – marqans; 0,64 – 

dəmir; 0,8 – xrom; 0,75– qurğuşun (Xramtsov V.V., 2002).  

İnsan  sağlamlığına  qurğuşunun  təsirinin  əsas  diaqnostik  göstəricisi 

qanda onun miqdarıdır (Pb qatılığı böyüklərdə 15 mkq/100 ml, uşaqlarda isə 

7  mkq/100  ml-i  keçməməlidir).  50  60  mkq/100  ml  miqdarında  insanın 

davranışlarında  depressiya  və  aqressivlik  yaranır.  Qurğuşunla  zəhərlənmə-

nin aşağıdakı formalarını ayırırlar: daşıyıcı (orqanizmdə qurğuşunun olması 

kliniki  olaraq  üzə  çıxmır),  yüngül  zəhərlənmə  (qanda  dəyişiklik  yaranır), 

orta-ağır zəhərlənmə (qan azlığı,  

Zəhərlilik  dərəcəsinə  görə:  metallik  civə,  civənin  qeyri-üzvi  və  üzvi 

birləşmələrini  ayırırlar.  Metallik  civənin  buxarları  ilə  zəhərlənmə  ümumi 

zəiflik,  hərarətin  yüksəlməsi,  baş  ağrıları,  nəfəs  yollarının  çatışmazlığı  ilə 

özünü göstərir. Civənin qeyri-üzvi birləşmələri az uçucudurlar, buna görə də 

tənlükə qida və su ilə orqanizm daxilinə qəbul olunduqda yaranır. Üzvi bir-

ləşmələri  daha  çox  təhlükəlidir,  belə  ki,  toksiki  təsiri  bir  neçə  həftə  keçən-

dən sonra üzə çıxır. Belə halda emosional və psixi pozuntular xarakterikdir.     

Kadmiumla  zədələnməyə  daha  çox  böyrəklər  məruz  qalır.  ÜDST 

---

347 

 

hesab  edir  ki,    kadmiumun  yol  verilə  bilən  daxil  olma  həddi    gün  ərzində 

bədənin 1 kq kütləsinə 1 mkq-dır.     

Insan və heyvan orqanizminə sinkin  artıq daxil olması qanda və ətdə 

kalsiumun  miqdarının  azalması,  eləcə  də  osteoporozun  inkişafına  səbəb 

olan,  fosforun  mənimsənilməsinin  pozulması  ilə  müşaiyət  olunur.  Onun 

orqanizmə gündəlik daxil olma norması – 10-15 mq-dır.  

Mis –həyati vacib elementdir, amma mis ionlarının miqdarının yüksək 

səviyyəsi zülalların, xüsusilə də fermentlərin SH-qrupunu blokadaya alır.  

Ağır  metallarla  çirklənmiş  torpaqların  mümkün  olan  istifadəsi  və 

onlarda  təxmini  meliorativ  tədbirlərin  həyata  keçirilməsi  cədvəl  3.26-də 

verilir.