M ü n d ə r I c a t

Cədvəl 3.26 

ÇirklənmiĢ torpaqlar və onlarda meliorativ tədbirlər 

 

Torpağın 

çirklənmə 

 dərəcəsi 

Torpağın 

çirklənməsinin 

xarakteristikası  

 

Mümkün olan istifadələr  

Meliorativ və 

təşkilati tədbirlər  

Yol 

verilən 

Torpaqda kimyəvi 

maddənin miqdarı 

fondan çox, YVQ-dan 

azdır  

Bütün kənd təsərrüfatı 

bitkilərində istifadə oluna 

bilər  

əhəngəşdirmə, 

gübrələrin 

verilməsi 

Az 

çirklənmiş 

Torpaqda kimyəvi 

maddənin miqdarı 

YVQ-dan çox, 

translokasiya 

göstəricilərinə görə 

YVQ-dan azdır  

AM toplanmasına yüksək 

həssas olan bitkilər 

məhdudlaşdırılır. Bitki 

məhsullarının itifadəsi 

məhdudlaşdırılmır, dietik 

və uşaq yeməklərindən 

başqa  

əhəngləşdirmə, 

gübrələrin və 

sorbentlərin 

verilməsi  

Orta 

çirklənmiş  

Kimyəvi maddələrin  

torpaqdakı miqdarı 

ümumi sanitar, su və 

hava miqrasiyası 

zəhərlilik göstəriciləri-

nin YVQ-dan çox, 

translokasiya göstə-

ricilərinə görə YVQ-dan 

azdır.   

Şəkər çuğundurundan 

başqa bütün kökümeyvə-

lilərin becərilməsi müm-

kündür. Mətbəx göyərtiləri 

(salat, soğan, spanaq, şü-

yüd, cəfəri , tərəvəz və 

giləmeyvələr istisna ol-

maqla. Göbələk və dərman 

bitkilərinin toplanması 

məhdudlaşdırılır 

Dərin şum (30 – 

40 sm). 

əhəngləmə, gübrə 

və sorbentlərin 

verilməsi, AM 

miqdarına görə 

bitkinin 

yoxlanması    

Çox 

çirklənmiş  

Zəhərliliyin limit-

ləşdirilmiş traslokasiya 

göstəricilərində 

torpaqda kimyəvi 

maddənin miqdarı YVQ  

keçir. 

AM davamlı olan ym və 

texniki bitkilərin 

becərilməsi. AM zəif 

həssas olan bitkilərin ərzaq 

məqsədilə becərilməsi 

məhdudlaşdırılır.  

Üst çirklənmiş 

qatın (0-2 sm) 

götürülməsi. 

əhəngləmə, gübrə 

və sorbentlərin 

verilməsi,  

 

---

348 

 

Davamı 

1 

2 

3 

4 

 

 

 

toxumçuluğun 

aparılması, AM  

miqdarına gör. 

Bitkinin 

yoxlanılması. 

Lap çox 

çirklənmiş  

Torpaqda kimyəvi 

maddənin miqdarı 

bütün göstəricilər üzrə 

YVQ keçir.  

Torpaqların kənd təsərüfatı 

dövriyyəsindən çıxarılması  

Torpaqların 

konservasiyası. 

Toksikantların 

monitorinqi.  

 

Qeyd:  Gübrə  -  üzvi  və  mineral  (xüsusən  fosfor  gübrəsi).  Sorbentlər:  torf,  mamırlar,  gilli 

minerallar. QOST50261-92  görə əhəng unu.    

 

Zəhərliliyin  limitləşdirici  göstəricisi  –  bu  maddənin  miqdarının  əsas-

landırılmış səviyyəsinin ən kiçiyidir, YVQ kimi qəbul olunur və toksikantın 

təsirini əks etdirən ən qısa yoldur.   

Torpaq  bir  neçə  elementlə  çirkləndikdə  çirklənmənin  təhlükəliliyinin 

qiymətləndirilməsi Z

з

, aşağıdakı formula ilə yerinə yetirilir: 

  

                                      

)

1

(









n

K

Z

q

z

                (3.15)    

 

burada,  K

q

  –  elementin  qatılıq  əmsalıdır,  çirklənmiş  torpaqda  onun 

miqdarının fona nisbətini təyin edir; n – kimyəvi elementin-çirkləndiricinin sayı.  

     

 

Z

z 

–  göstəricisi  ağır  metalların  zəhərliliyini  (təhlükəlilik  sinfini),  on-

ların torpaq və bitki mühitində mümkün olan antaqonizmini və sinergizmini 

nəzərə almır. Buna görə də 

 

Z

z 

göstəricisinin qiymətinə əsasən torpağın çirk-

lənmə dərəcəsini və əhalinin sağlamlığının vəziyyətinin təxmini qiymətlən-

dirilməsini aparmaq olar (cədvəl 3.27).  

 

 

Cədvəl 3.27