M ü n d ə r I c a t
Yüklə 11,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 3.24 Bitkidə AM miqdarının (C p ) onların torpağın mütəhərrik birləĢmələrində olmasından asılılığı
- Cədvəl 3.25 Xammalda və məhsulda bəzi elementlərin YVQ, mq/kq (Kaplin V.Q., 2007)
|
Cədvəl 3.23
Alternaria cinsindən olan mikroskopik göbələklərin fitotoksikliyinə qurğuĢunun dozalarının təsiri (Mosina L. V., 2004)
Qurğuşunun dozası, mq/kq
Variant Noxud cücərtisinin köklərinin orta uzunluğu, mm Noxud köklərinin uzunluğunun dəyişməsi, % nəzar.nisbətən
Substratın toksikliyi, % 0 (nəzarət) Su Alternaria 24 ± 2 25 ± 1,5 100 104 - - 80 Alternariya 24 ± 0,8 96 4 800
― 18,5 ± 1,5 78 22 8000 ― 8,5 ± 1 34 66 80 000
― 3,5 ± 0,5 14 86
HCP
05 = 1,5 mm Bitki, heyvan və insanları zədələyən mikotoksin yaratmaq xassəsi təxminən 50% göbələklərdə (Aspergillus, Penicillium, Fusarium, Mucor, 344
nomisetlərdə tapılmışdır. Bu xassə ekoloji vəziyyətin pisləşməsində daha çox güclənir. VİUA-nın çox illik çöl təcrübələrinin nəticələrinə əsasən payızlıq buğ- danın dənində ağır metalların miqdarının çimli-podzol torpaqların bir sıra göstəricilərindən asılı olduğu müəyyən olunmuşdur (Çernıx N.A., 2001).
Kadmium: C b = 0,62 – 0,28 s + 0,06 F + 0,002F 2 + 0,06
s . g – 0,03F . g r =0,93; Qurğuşun: C b = 1,27 – 0,06 s – 0,02 F 2 - 0,16 g 2 + 0,11 F
.g r =0,90;
Mis: C b = 15,6 – 0,75 F + 9,9g + 0,5s 2 + 0,05 F
2 - 0,06s . F – 1,34s . g r =0,90; Zink: C b
=
310 – 113g + 5,3 s 2 + 22,9g
2 – 15,4s . g – 0,22 F .g r =0,96.
əsasların miqdarı, mq-ekv/100 q; F–P 2 O 5 -in miqdarı (Kirsanova görə), mq/100q; g – pH duz ; r–çoxsaylı korrelyasiyalar əmsalı. Arpada, gülüldə və çuğundurun kök meyvəlilərində AM-ın miqdarı (cədvəl 3.30) reqresiya tənliyi ilə xarakterizə olunur (Nikolayev V.A., 1979).
Element Torpaqlar Arpa Vika
Çimli-podzol: Zəif mədəniləşmiş Orta mədəniləşmiş Tipik qaratorpaqlar
C b = 3,29+0,74C n C b = 5,17+0,74C n C b = 3,87+1,04C n
b = -0,049+1,85C n
b = 5,21 + 1,2 C n
b = -0,34 +1,5C n
Qurğuşun Çimli-podzol: Zəif mədəniləşmiş Orta mədəniləşmiş Tipik qaratorpaqlar
C b = 5,7+0,003C n C
= 2,6+0,01 C n C b = 2,2+0,01C n
b = 3,4 + 0,17C n
C b = 2,7 + 0,06C n
C b = -0,3 + 0,06C n
Çuğundurun kök meyvələrində (C p ) AM miqdarının torpaqda onların qatılığından və pH-dan asılılığı aşağıdakı tənliklə ifadə olunur:
Kadmium: C b = 1,31 + 1,62 C Cd – 0,16 g – 0,223 C Cd .g r = 0,83; Qurğuşun:
C b = 1,05 + 0,116 C Pb – 0,0158 C Pb . g r = 0,87; Sink: C b = 18,6 + 1,191C Zn - 0, 17 C Zn . g r = 0,88. Reqresiya tənliyinin çatışmazlığı ondadır ki, onlar yalnız elə aqroekoloji şərtlərin hesablanmasında istifadə oluna bilər ki, onlarda ilkin informa- siyalar alınmış olsun. Eyni AM bitki növlərinə fərqli təsir göstərir: yulaf – Ni ˃ Cu ˃ Co ˃ Cr
345
˃ Zn ˃ Mn; buğda - Cd ˃ Ni ˃ Cu ˃ Zn; çovdar – Zn ˃ Cd ˃ Pb˃ Cu; şəkər çuğunduru – Cd ˃ Cu ˃ Zn ˃Cr ˃ Ni ˃Mn; qarğıdalı – Cd ˃ Ni˃ Pb və ya Cd ˃ Pb ˃ Zn; günəbaxan – Cd ˃ Zn ˃ Ni ˃ Co.
Bitkinin və ərzaq məhsullarının çirklənmə səviyyəsinin qiymətlən- dirilməsində yol verilən qatılıq – YVQ istifadə olunur (cədvəl 3.25).
Cədvəl 3.25 Xammalda və məhsulda bəzi elementlərin YVQ, mq/kq (Kaplin V.Q., 2007) Xammal və məhsul Pb Cd
As Hg
Cu Zn
Dən, un, yarma 0.2
0.1 0.2
0.01 10
50 Dənli paxlalılar 0.5 0.1
0.3 0.02
10 50
Təzə və təzə dondurulmuş tərəvəzlər 0.5
0.03 0.2
0.02 5 10 Meyvələr, təzə və təzə dondurulmuş giləmeyvələr, şirələr 0.4 0.02
0.2 0.02
5 10
Ət, təzə və təzə dondurulmuş quşlar 0.5 0.05
0.1 0.03
5 70
Təzə və təzə dondurulmuş balıqlar 1 0.2 1 0.2
10 40
Süd, turşsüd məhsulları 0.05
0.01 0.05
0.005 1 5 Spirtli içkilər 0.3-1
0.05 0.2
- - - Uşaq və dietik qida məhsulları 0.1
0.01 - 0.005 2 5
Ağır metallar biokimyəvi proseslərin normal getməsini pozur, bir çox aktiv birləşmələrin sintezinə və funksiyasına təsir edir: fermentlərin, vita- minlərin, piqmentlərin (Milaşenko N.Z., 2000). Onlar dəmir, fosfor və kal- siumun daxil olmasını azaldır ki, bu da bitkidə həmin elementlərin miqda- rının azalmasına gətirib çıxarır. Bu zaman ağır metallar hüceyrənin fosfor üzvi birləşmələrinin sintezini dayandırır, membranın xassəsini dəyişdirir ki, bu da qida elementlərinin yaxın və uzaq nəqlinin pozulmasına səbəb olur. Ağır metalların daxil olmasını məhdudlaşıran fizioloji sistemlərlə yanaşı, bitki bu maddələri kök ifrazatları, eləcə də transpirasiya və tənəffüs proseslərində də çıxarırlar. Bitkidə ağır metelların zəhərliliyi müxtəlif cür təzahür edir. Belə ki, civə və mis toksiki qatılıqda fermentlərin aktivliyini azaldır və üzvi mad- dələrlə hüceyrə membranından keçə bilən kompleks birləşmələr yaradır. Kadmium tənəffüslə bağlı olan bir sıra fermentlərin aktivliyini azaldır (kar- boanhidrazalar, fosfatazalar, dehidrogenazalar). Bitkidə sinkin kadmiumla əvəz olunması (onların kimyəvi xassələrinin oxşarlığı hesabına) sink çatış- mazlığına, onların soluxmasına və məhvinə səbəb olur.
çirklənmə İlkin məlumatlar. Torpaq – çimli-podzol gillicəli. Humusun miqdarı 346
1,8%; mübadilə əsasları s=7,8 mq-ekv/100 q; pH duz 5,0, yəni g = 5; P 2 O
miqdarı (Kirsanova görə) – F = 10 mq/100 q. Həlli. 1.Çoxsaylı reqressiya tənliyinə görə ağır metalların qatılığını təin edirik: 0,08 mq/kq (kadmium); 0,3 mq/kq (qurğuşun); 4,9 mq/kq (mis) və 28,4 mq/kq (sink). 2. Hesablanmış qatılığın YVQ-la müqayisəsi (cədvəl 3.31) göstərdi ki, qurğuşunun miqdarına görə payızlıq buğdanın dəni ekoloji təhlükəlidir. Misal 2. Kadmium, sink və qurğuşunun torpaqda olan miqdarından asılı olaraq, çuğundurun kökmeyvəsində qatılığının təyin olunması tələb olunur.
Yüklə 11,3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|