M ü n d ə r I c a t

Misal. Silos üçün qarğıqalının becərilməsində boz – meşə ağırgillicəli 

torpaqların  bərkliyini və kipləşməsini və kənd təsərrüfatı texnikası ilə kip-

ləşdirilməsi nəticəsində məhsul itkisini təyin etmək tələb olunur.  

Ilkin məlimatlar. (cədvəl 3.43-yə bax).  

Cədvəl 3.43 

Bitkilərin becərilməsinin torpaq Ģəraiti 

 

Torpaqlar  

Bitki  

Maksimal 

məhsul 

darlıq, 

s/ha  

Torpaq 

struktu 

runun 

optimal 

kipliyi, 

q/sm

3 

0-20 

sm 

torpaq 

qatında 

nəmlik, 

%  

Torpaqda 

gilli  hissə 

ciklərin 

miqdarı, 

% 

Torpaqda 

humusun 

miqdarı,% 

Qələviləşmiş 

ağırgillicəli 

qaratorpaqlar 

Payızlıq 

buğda  

41 

1.25 

26 

54 

4.9 

Şəkər 

çuğunduru  

440 

1.15 

21 

56 

5.1 

Ağırgillicəli 

boz-meşə 

torpaqlar 

Qarğıdalı 

(silos 

üçün)  

400 

1.3 

31 

41 

3.1 

---

370 

 

    Həlli.  

1.3.43 cədvəlindəki məlumatları nəzərə alaraq, (3.31) formuluna görə 

torpağın bərkliyini təyin edirik:  

5

,

692



n



 n/sm

2

.  

2.(3.32)  formuluna  görə  boz-meşə  torpaqların  kipliyini  tapırıq:  u

n

  = 

94,2 % . 

3.(3.33) formuluna əsasən qarğıdalının silos kütləsinin  texnikanın T= 

1  ildə  bir  izdən  üç  dəfə  (n=3)  keçməsindən  asılı  olan  itkisini  müəyyən 

edirik: ∆M= 2,7 %. 

3.(3.34)  formuluna  görə  qarğıdalının  silos  kütləsinin  məhsul  itkisini 

(s/ha), boz-meşə torpaqların şum (1,35 q/sm

3 

- qədər) və şumaltı (1,4 q/sm

3

 

– qədər) horizontun kipləşməsində tapırıq, hansı ki, 15 s/ha təşkil edir.  

3.10.  Pozulmuş torpaqların rekultivasiyasının ekoloji əsasları  

Torpaqların  pozulması  faydalı  qazıntıların  çıxarılması  və  emalında, 

müəssisələrin,  yolların  tikilməsində,  məhsul  nəqlində  baş  verir.  O,  torpaq 

örtüyünün  pozulmasına,  ərazinin  hidroloji  rejiminə,  texnogen  landşaftın  

yaranmasına səbəb olur. Cədvəl 3.44 – də faydalı qazıntıların çıxarılmasında 

torpaqların  pozulma  kateqoriyası  verilmişdir.  Pozulmuş  torpaqlar  özünün 

ilkin dəyərini itirir və ətraf mühitə mənfi təsir göstərir. Məsələn, dağ emalı 

qazıntılarından  sonra yaranan dağıntılarda defilyasiya nəticəsində atmosfer 

tozlanır.  Texnogen  çirklənmədən  yaranan  tozun  yayılmasının  məsafəsi  da-

ğılmış  suxurun  qranulometrik  tərkibindən  və  ilin  isti  dövrünun    müddətin-

dən asılı olaraq təyin  edilir və küləyin istiqamətindən asılı olaraq 0,5-5 km 

təşkil  edir  (Пигорев  И.Я.,  2006).  Texnogen  landşaftlarda  su  eroziyasının 

intensivliyi kənd təsərrüfatı tarlalarında bunlardan on dəfələrlə çox olur. Be-

lə  ki,  Kursk  maqnit  anomaliyasında    (KMA)  o  240  m

3

/ha  -  dan  (kellovey 

gili) 840 m

3

/ha - a qədər (gillicəli torpaqlarda); Kuzbasın texnogen dağıntı-

larında  42  t/ha  -  dan  (şimal  ekspozisiyasının  alevrit  və  qumsallıqlarında) 

402 t/ha - a qədər cənub ekspozisiyasının eyni torpaq tipində dəyişir.