M ü n d ə r I c a t

1.5.    Spesisekologiya – növlərin ekologiyası 

 

1.5.1. Növ – quruluşunun və həyat fəaliyyətinin əhəmiyyətli əlamət-

lərinə  görə  oxşar  olan,  bir-biri  ilə  çarpazlaşma  zamanı  həmin  növün 

səciyyəvi  əlamətlərinə  malik  məhsuldar  nəsil  verən  fərdlərin  populyasi-

yalarının çoxluğundan əmələ gələn taksonomik vahiddir.  

Eyni növə aid olan bütün fərdlər morfoloji quruluş və yaşayış mühiti- 

nə görə oxşar olur, eyni uyğunlaşmalara malikdir.  

---

33 

 

Növ zənginliyinin müxtəlif qradientlərini  (coğrafi enlik, mütləq hün-

dürlük,  su  hövzələrində  dərinlik,  suksessiya,  növlərin  fiziki  ölçüləri  və  s.) 

fərqləndirmək olar. Onların biomüxtəlifliyin səviyyəsinə təsiri geniş araşdır-

malar mövzusudur.   

Orqanizmdən  aşağı  səviyyə  (genetika  –  populyasiya,  fərd,  xromo-

sonlar,  genlər, nukleotidlər), orqanizm  səviyyəsi  (sistematika  –  aləm,  şöbə, 

tip,  sinif,  sıra,  dəstə,  fəsilə,  cins,  növ,  növaltı,  populyasiya,  fərd)  və  orqa-

nizmdən  yüksək  səviyyə  (ekologiya  –  biosfer,  biocoğrafi  vilayət,  biom, 

landşaft, ekosistem, biotik qrup, populyasiya).   

Növlərin  ümumi  sayını  qiymətləndirməyə  ehtiyatla  yanaşmaq  lazım-

dır.  K.Linneyin  dövründə  11  min,  indi  isə  2  mln-a  qədər  növ  müxtəlifliyi 

mövcuddur. Alimlər daima heyvan, bitki və mikroorqanizmlərin yeni növü-

nü təsvir edib, ad verirlər. Təqribi hesablamalara görə, bitki növlərinin ümu-

mi sayı 500 mindən çoxdur. Bunlardan 50 minə qədəri itmək təhlükəsi altın-

dadır. O da məlumdur ki, heyvan növlərinin sayı, bitki, göbələk və bakteriya 

növlərinin sayından dəfələrlə çoxdur. Həşaratlar ümumi heyvan növlərində 

ən çox saya məxsusdur. 1500000-ə yaxın heyvan növündən 1400000-i həşa-

ratlardır. Azərbaycanda 4500-dən artıq bitki növü məlumdur.  

Növün hər bir fərdi onun xarakterik əlamətlərinin mənbəyi olan genlə-

rə malikdir. Bakteriyanın DNT- də gen sayı 1000 -ə, göbələklərdə 10000-ə, 

ali bitkilərdə 400000-ə yaxındır. Bir çox çiçəkli bitkilərin və heyvanların ali 

taksonlarının  genlərinin  sayı  xüsusilə  böyükdür.  İnsan  DNT-si  30  min 

gendən ibarətdir.  

1.

 

Genetik müxtəliflik, başqa sözlə, genotipi heteroziqotluq, polimor-

fizm  və  təbii  populyasiyalarda  uyğunlaşmanın  vacibliyindən  doğan  geno-

tipik dəyişkənliklər orqanizmlərin populyasiya daxili  və populyasiyalar ara-

sı irsən keçən müxtəliflikləri ilə ifadə olunmuşdur. Orqanizmlərin varlığına 

DNT  səviyyəsində  müdaxilə  müxtəlif  fəsadlar  verir.  Transgen  məhsulların 

tərkibində təsadüf edilən qeyri-ənənəvi zülallar insanlarda müxtəlif növ ağır 

allergiya hadisələrinə səbəb olur. Müəyyən bir əlaməti daşıyan gen dəyişdi-

rildikdən  sonra  orqanizmdə  digər  əlamətlərin  kəskin  dəyişmələri  baş  verə 

bilir ki, bunlar da daha çox immun sistemi ilə bağlıdır.     

2000-ci  ildə  qəbul  olunmuş,  dünyada  2003-cü  ildə  qüvvəyə  minmiş  

(Azərbaycanda  2005-ci  ildən)  Biotəhlükəsizliyə  dair  Kartaxen  Protokoluna 

görə,  hər  bir  ölkə,  şəxs,  satışda  olan  malın  mənşəyi,  o  cümlədən  transgen 

olması barədə müfəssəl məlumat almaq hüququna malikdir. Transgen bitki 

sortları  və  heyvan  cinslərində  baş  verən,  lakin  təbiət  tərəfindən  nəzarət 

edilməyən  dəyişkənliklərin  törədə  biləcəyi  təhkükələri  yadda  saxlamaq 

lazımdır.