M ü n d ə r I c a t

 

Cədvəl 6.3 

Payız Ģumu üçün (4) formulunun əsas göstəricilərinin  orta qiymətləri 

 

Torpaqlar 

Torpağın qranulometrik tərkibi 

Yüngül 

Orta 

Ağır 

C 

Σ 

V

H

, m/s 

Adi qaratorpaq  

0,12 

0,16 

0,19 

30√i     

0,5 

Cənub qaratorpağı  

0,11 

0,14 

0,15 

30√i     

0,5 

Şabalıdı   

0,09 

0,13 

0,15 

20√i     

0,6 

Açıq-şabalıdı  

0,07 

0,09 

0,11 

20√i     

0,6 

    

 Qobu ətrfı meşə zolaqları da  yaxında  yerləşən tarlalardan səthi axın-

larla daxil olan biogen maddələrin akkumulyasiya və utilizasiyasında iştirak 

edir.  Qobu  ətrafı  meşələrin  eni  21  m  olduqda  qar  ərimə  dövründə  cəmi  su 

udulması adətən çimli-podzol torpaqlarda 230 mm, boz-meşə torpaqlarında 

300 mm, qara torpaqlarda isə 400 mm təşkil edir. 

Əgər qobu ətrafı meşə zolaqları dayaz dərələrlə kəsişirsə, onda onların 

hüdudlarında  sadə  hidrotexniki  qurğular  yaradılır  (torpaq  bəndlər,  bənd-

qanovlar (arxlar) və s.), meşə əkinlərinin çətirii altında biogen elementlərin 

akkumulyasiyasını yaradır.  

Leysan, eləcə  də  ərinti  və  leysan axınlarının  və  yuyulmaların  eroziya 

zolaqlarında    qobu  ətrafı  meşə  zolaqlarının  eni  aşağıdakı  formula  ilə  təyin 

olunur:  

 

                      B

qə 

= 10 000 S

YVQ 

/ l

q.ə.

,                                       (6.6)  

 

Burada, B

qə 

- səthi axınlarda biogenlərin miqdarınıYVQ həddinə qədər 

azalmasını təmin edən qobu  ətrafı meşə zolağının eni,  m; S

YVQ

-səthi  axın-

larda biogenlərin miqdarınıYVQ həddinə qədər azalmasına lazım olan qobu 

ətrafı meşə zolağının sahəsi, ha;  l

qə

 - qobu ətrafı sahənin uzunluğu, m.  

Mövcud tövsiyələrə uyğun olaraq S

YVQ 

NH

4

, P

2

O

5

 və gətirmələrə görə 

---

506 

 

 hesablanır:  

  S

YVQ NH4 

 = 0,028 F x (Б

NH4 

-  Б 

YVQ NH4

)                        (6.7) 

 

    S

YVQ P2O5 

 = 0,071 F x (Б

P2O5 

-  Б 

YVQ P2O5

)                     (6.8)  

  

      S

YVQ g

 = X

10%

 T ζ

k 

F/Vt                                                  (6.9)   

 

Burada, S

YVQ NH4

, S

YVQ P2O5

, S

YVQg 

- uyğun olaraq, səthi axın sularında 

azotun, fosfatların və gətirmələrin qatılığının miqdarını YVQ həddinə qədər 

azaltmaq üçün lazım olan qobu ətrafı meşə zolaqlarının sahəsi, ha; F–su top-

lanan yerdə şum yerinin sahəsi, ha; Б

NH4 

və Б

P2O5 

–yuğun olaraq, həll olmuş 

halda ammonyak azotunun və fosforun aparılmasıdır, kq/ha; 

 

Б 

YVQ NH4  

və  Б 

YVQ  P2O5 

  -YVQ  həddində  amonyak  azotu  və  fosforun  həll  olmuş  formada 

aparılmasıdır,  kq/ha

*

.  X

10%

-10%-li  təmin  olunmada  leysan  yağışının 

intensivliyi,  mm/dəq;  T–leysan  yağışının  davam  etmə  müddəti,  dəq;  ζ

k 

- 

müxtəlif diklikdə olan  yamaclarda leysan  yağışı  axınlarının  əmsalı (cədvəl 

3);  V  –meşə  əkinlərində  torpağın  su  kemiriciliyi,  mm/dəq  (cədvəl  6.4);  t  – 

yamac uçqunlarının davam etmə müddəti, dəq.