M ü n d ə r I c a t

ġum torpaqlarında sutoplayıcıların eroziyaya qarĢı sisteminin elementləri 

 

Eroziya 

qurşağı 

Yamac və eroziyanın 

xarakteristikası 

EMBS təşkil edən elementlər 

Ərinti 

axınları və 

yumalar 

1…3

0

  dikliyi  olan  yamac-

lar,  zəif  yuyulma,  praktiki 

olaraq  yarğanların  olma-

ması 

 

 

Dikliyin yamacları 3

0

 artıq, 

yuyulmuş  torpaqlar,  yar-

ğanların olması 

Torpağın  becərilməsi  və  səpin  yamaca 

köndələn  istiqamətdə,  tarladan  ərinti  su-

larının təhlükəsiz axması üçün aqrotexniki 

üsulların  tətbiqi,  bitkilərin  xətti  yerləş-

dirilməsi və s.  

 

Eyni  tədbirlər,  bundan  əlavə  su  yönəldici 

hidrotex niki qurğular, dağüstü  yarğanlar, 

orta və güclü yuyulmuş torpaq sahələrinin 

―konservləşdirilməsi‖ 

Ərinti və 

leysan 

axınları və 

yuyulma 

Dikliyin  yamacı 1...3

0

,  zəif 

yuyulma,  praktiki  olaraq 

yarğanların olmaması  

 

 

 

Dikliyin  yamacı  3

0

  artıq, 

yuyulmuş  torpaqlar,  yar-

ğanların olması  

Torpağın  becərilməsi  və  səpin  kənarlı  və 

ya  yama  ca  köndələn,  axını  tənzimləyən 

meşə  zolaqları,  torpağın  eroziyadan  mü-

hafizəsinin  aqrotexniki  üsulları,  bitkilərin 

xətti yerləşdirilməsi. 

 

Eyni  tədbirlər,  bundan  əlavə  qobu  ətra-

fında və yarğanların ətrafında su yönəldici 

sədd-arxları  ilə  birgə  meşə  zolaqları,  5

0

 

artıq yamaclarda şum meydançaları və  ya 

dərin özüllü sədlər və s.    

Leysan 

axınları və 

yuyulmalar 

Dikliyin  yamacı 1...3

0

,  zəif 

yuyulma,  praktiki  olaraq 

yarğanların olmaması  

 

 

 

 

 

Dikliyin  yamacı  3

0

  artıq, 

yuyulmuş  torpaqlar,  yar-

ğanların olması  

 

 

Torpağın  becərilməsi  və  səpin  kənarlı  və 

ya yamaca köndələn, şum səthinin mulça-

lanması,  torpağın  becərilməsinin  torpaq 

mühafizə  texnologiyaları,  bitkilərin  xətti 

yerləşdirilməsi,  axını  tənzimləyən  müşə 

zolaqlarıdərin  susaxlayan  sədlərlə  qarın 

saxlanma üsulları.  

 

 Eyni  tədbirlər,  bundan  əlavə  qobu  ətra-

fında və yarğanların ətrafında su saxlayan 

sədd-arxları  ilə  birgə  meşə  zolaqları,  dik-

liyi 5

0

artıq olan yamaclar da şum meydan-

çaları və ya geniş əsaslı dərin sədlər və s.  

Sahə mənbələrindən daxil olan (şum və digər kənd təsərrüfatı yerləri) 

biogenlərin udulması və səthi axınların tənzimlənməsinə görə əsas yük, axı-

nı  tənzimləyən  meşə  zolaqlarının  üzərinə  düşür,  hansı  ki,  horizonallığı 

nəzərə  almaqla,  aşağıdan  sadə  hidrotexniki  qurğularla  gücləndirilir.  Bu  za-

man yamac boyu qonşu olan meşə zolaqları bir-birinə paralel olmalıdır.  

---

504 

 

Sadə  hidrotexniki  qurğularla  gücləndirilmiş  meşə  zolaqları  yamacı 

bir-birindən  izolə  olunmuş  sahələrə  ayırır  və  beləliklə,  səthi  axınlarla  bio-

genlərin daşınmasının qarşısını alır.   

Meşə zolaqlarının vallarla (dikliyi 3

0

-dək olan yamaclarda ) və ya val-

yarğanlarla birgə eni (dikliyi 3

0

-dən artıq olan yamaclarda) aşağıdakı formu-

la ilə hesablayırlar:  

 

                            b

m.z.  

= h

i 

/i

                                              (6.3)   

 

burada,  b

m.z.   

–  meşə  zolağının  eni,  m;    h

i

  –  meşə  zolağının  aşağı 

sonluğunda  yerləşən  torpaq layının işçi hündürlüyü (yamacın dikliyi 3

0 

az 

olanda  h

i

  =  0,5...0,6  m,  3

0

-  dən  5

0

-  dək  olanda  h

i 

=  0,8...1,0  m,  diklik  5

0

 – 

dən artıq olduqda h

i

 = 1,3...1,5 m); i – yamacın mailliyi, sin α.    

Meşə zolağının eni (b

m.z.

) biogenlərin intensiv utilizasiya zonasına uy-

ğun gəlir. Meşə zolağının və hidrotexniki qurğuların (b

ht.q.

) ümumi uzunluğu 

(b)  aşağıdakı formula ilə hesablanır:   

 

                                      

b  = b

ht.q. 

+ b

m.z.

 

                                     (6.4) 

 

qəbul etsək ki,  b

ht.q. 

 = 4m, val-yarğanlar isə 5 m-dir. 

 

 

Yamaclarda  meşə  zolaqlaqlarının  arasınadkı  məsafəni  hesablamaq  

üzunluğu  L  olan  zolaqlararası  sahədə  su  axınlarının  sürəti  dağıdıcı  olma-

yacaq, zolaqlar arası sahədən keçən bütün su isə b

m.z. 

 sahəsində (həll olmuş 

biogenlərlə birlikdə) udulacaq.