Maddany ň gurlu

Iki ýa-da bir tarapy sferik üst 
bilen çäklenen dury jisime
linza 
diýilýär.
 
Adatda, linzalar
çüýşeden ýasalýar. Orta bölegi çetki bölegine garanda galyň 
bolan linzalara 
güberçek
, ýuka bolýanlara 
oýuk linzalar
diýilýär. Sferik ütleriň 
O
1
we 
O
2
merkezlerinden geçýän göni çyzyga 
linzanyň baş optiki oky diýilýär
 
(115-nji surat). Optiki okda ýatýan 
linzanyň merkezindäki nokada 
linzanyň optiki merkezi diýilýär.
Güberçek we oýuk linzalardan şöhläniň geçişi dürlüçe bolýar. 
Güberçek linzany alyp, ony Gün şöhlelerine dik ýagdaýda tutalyň. 
Linzadan geçen şöhläni depderiň listine düşüreliň. Linzany ýokary 
ýa-da aşak süýşürsek, depderiň üstündäki ýagty menek kiçelip, 
nokada öwrülýär we ondan tüsse çykýar. Diýmek, linzadan geçen 
şöhleler bir nokatda toplanýar (116-njy surat). Bu nokada 
linzanyň 
fokusy
(
F
) diýilýär. Linzanyň optik merkezinden şu nokada 
çenli bolan aralyga 
linzanyň fokus aralygy
diýilýär. Linza ters 
bolan ugra parallel şöhleler düşürilse, olar ikinji tarapda ýygnanýar. 
Şoňa görä-de 
islendik linzada her tarapynda bir fokus bolýar.
Oýuk linza bilen şeýle tejribe geçirilse, şöhle ler tersine, saçylyp 
gidýär (117-nji surat). Saçylan şöhleler hyýalda dowam etdirilse, optiki 
okdaky 
F
nokatda kesişýär. Şönuň üçin oýuk linzanyň fokusy 
hyýalydyr. Şeýlelikde, 
güberçek lin za ýygnaýjy linza, oýuk lin za 
dargadyjy linza diýlip atlandyrylýar.
Linzalaryň bir tarapy sferik, ikinji tarapy tekiz bolmagy hem mümkin. 
115-nji surat. 
116-njy surat. 
117-nji surat.
Güberçek linzada predmeti mä lim aralyga ýerleşdirilse, ondaky 
şekil ulaldylan bolýan eken. Onuň bu aýratynlyklaryndan zatlary 
ulaldyp görmekde peýdalanylýar. 

---

147