Maddany ň gurlu

erkin elektronlar
a öwrülýärler (89-njy surat).
Şu sebäpli 
elektrik togunyň bolmagynyň birinji şerti 
maddada erkin elektronlaryň bolmagydyr
.
Elektrik togunyň ugry hökmünde taryhy položitel zarýad-
lanan bölejikleriň ugry kabul edilen 
(89-njy surat).
Erkin hereketde bolan bölejikleriň bir tarapa hereketlenmegi üçin 
olary şeýle herekete mejbur ediji güýç gerek bolýar. Şeýle mejbur ediji 
güýç tok çeşmeleriniň kömeginde alynýar.
XVIII asyryň ahyryna çenli alymlar «elektrik toguny» esasan 
sürtülme arkaly alypdyrlar. XVIII asyryň ahyryna gelip elektrik 
hadysalaryny öwrenmekde uly öwrülişik bolupdyr. Italiýan alymy 
A. Wolta mis we sink plastinalarynyň arasyna kislota sorulan mata 
goýulsa, mis plastina položitel alamatly, sink plastina otrisatel 
alamatly zarýadlanndygyny anyklanýar. Bu plastinalary bir-birine 
geçiriji arkaly birikdirilse elektrik togy geçýändigini anyklaýar.
Şeýdip birinji 
tok çeşmesi
oýlanyp tapylýar.
Wolta çeşme togunyň güýjüni artdyrmak üçin mis we sink 
plastinalaryny tegelek şeklinde gyrkyp, arasyna kislota sorulan 
matany goýýar we olary sütünjik şeklinde ýerleşdirýär. Bu çeşme 
«Woltuň sütüni» diýip atlandyrylýar hem-de elektrik we magnit 
hadysalaryny öwrenmekde uly rol oýnaýar (90-njy surat).

---

123
Wolta sütüninde zarýadlaryň bölünmegi himiki reaksiýalar 
netijesinde bolýar (ýokary synplarda doly öwrenilýär). Himiki reak- 
siýalara esaslanan tok çeşmelerine 
galwaniki elementler
diýilýär. 
Galwaniki elementler gündelik durmuşda giň ulanylýar. Galwaniki 
elementlerden 
mälim 
möhletleýin 
ulanylandan 
soň 
taşlap 
goýberilýänlerine 
batareýalar 
(91-nji surat), gaýtadan zarýadlap 
ulanylýanlaryna