Maddany ň gurlu

Arhimed güýji
diýilýär. Kanunyň kesgitlemesi aşak daky ýalydyr:
Suwuklyga ýa-da gaza doly çümdürilen jisim öz göwrümine 
deň bolan suwuklygy ýa-da gazy gysyp çykarýar. Jisime 
aşakdan ýokary ugrukdyrylan we gysyp çykarylan suwuklyk 
ýa-da gazyň agyrlygyna deň güýç täsir edýär.
Şoňa görä-de 
Arhimed güýji aşakdaka deň bolýar:
F
A
 
=
 
ρ
s
 · V
jisim
 · g
ρ
s
– suwuklygyň ýa-da gazyň dykyzlygy, 
V
jisim
– jisimiň göwrümi, 
g 
=
 9,81
N
kg
.
Arhimed güýjüniň emele geliş sebäbini gidrostatik basyş arkaly 
düşündirmek mümkin.
Suwuklyga çümdürilen jisime kub şeklinde diýip seredeliň (41-nji 
surat). Jisimiň aşaky we üstki bölek-leri dürli çukurlykda bolanlygy 
üçin, olara täsir edýän gidrostatik basyşlar hem dürlüçe bolýar. 
Çyzgydan görnüşi ýaly, 
h
2 
> 
h
1
. Şu sebäpli basyşlaryň tapawudy 
ýokaryk ýönelendir 
p
= 
p
2

p
1
=
ρ
s
g 
(
h
2

h
1
). Jisimiň meýdany 
S
-i 
hasaba alsak, 
F
A
= 
pS
= 
ρ
s
V
jisim
· 
g
çykýar.
Şeýlelikde jisimleriň ýüzüş şertlerini tapmak mümkin.
1. Eger Arhimed güýji jisimiň agyrlygyndan uly bolsa, jisim 
suwuklykda bölekleýin batyp ýüzüp gezýär. 
F
A
> 
mg.
2. Eger Arhimed güýji jisimiň agyrlygyna deň bolsa, jisim 
suwuklygyň içinde islendik ýerde gozganman durýar. 
F
A
= 
mg.

---

69
3. Eger Arhimed güýji jisimiň agyrlygyndan kiçi bolsa, jisim 
suwuklykda çümýär. 
F
A
< 
mg
42-nji surat.
41-nji surat.
h
1
p
1
h
2
p
2
Arhimed güýji gazlarda, ýagny howada hem ýüze çykýar. Şonda 
Arhimed güýji formulasyndaky 
ρ
s
ýerine 
ρ
howa
goýulýar. Howa şarlary, 
aerostat, dirižabl diýilýän uçujy jisimler Arhimed güýji sebäpli howa 
göterilýär (42-nji surat). Bu şar laryň içi howadan ýeňil bolan gaz-
lar – 
wodorod
ýa-da 
geliý
gazlary bilen doldurylýar. Normal basyşda 
1 m
3
wodorodyň agyrlygy 0,9 N, geliniňki 1,8 N, howanyň agyrlygy 
bolsa 13 N bolýar. Diýmek, 1,3 m
3
geliý gabalan howa şaryna 13 N 
göteriji güýç täsir etse, onuň göteriji güýji 13 N 

1,8 N = 11,2 N 
bolýar. Häzirki wagtda howa şarlarynyň aşaky bölegi açyk bolup, 
onuň içindäki howa ýörite ýangyjyň kömeginde gyzdyrylyp durulýar. 
Deňiz we okeanlardaky ullakan gämiler hem Arhimed güýji sebäpli 
ýüzýärler.
Gämileriň korpusy polat tagtalardan, gaýyklaryňky agaç
tagtalardan ýasalýar. Olary özara arasyndan suw geçmeýän edip 
materiallar bilen birikdirilýär. Gäminiň suwa çümýän çukurlygy