Magistratura məRKƏZİ Əlyazması hüququnda

Sintetik yuyucu vasitələr 
Funksionallığı
Etibarlı olması 
Erqonomikliyi
İqtisadi cəhətdən sərfəli olması 
Texniki hazırlıqlı 
Standartlara uyğun olması 
Ekolioji cəhətdən təmiz olması 
Tədqiqatı asan və sürətli aparmaq üçün mütəxəssislər aşağıda göstərdiyimiz 
düsturdan istifadə etmişlər: 
Pk = YVnP
i
K
i 
Burada: Pk – sintetik yuyucu vasitələrin xasselerine verilen qiymetleridir; 
Pi – yuyucu vasitələrin balla qiymətləndirilməsidir; 
K
i
– yuyucu vasitələrin samballılıq əmsalıdır; 
n – göstəricinin sıra sayını göstərir. 
Cədvəl 13. 
Mədəni məişət 
mallarının 
göstəriciləri 
Samballılıq 
əmsalı 
P
i
- nisbi qiymət şkalası (bal) 
Orta 
qiymət 
Yüksək Əla 
Yaxşı 
Kafi 
Funksionallığı
0,22
0,68
0,91
1,14
1,38
0,68
Etibarlı olması 
0,12
0,34
0,45
0,56
0,67
0,45

---

43 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
Erqonomikliyi
0,38
0,94
1,23
1,50
1,40
1,23
İqtisadi cəhətdən 
sərfəli olması 
0,06
0,16
0,22 
0,36
0,41
0,16
Texniki hazırlıqlı 
0,13
0,35
0,47
0,61
0,73
0,61
Standartlara uyğun 
olması 
0,07
0,25
0,33
0,41
0,47
0,47
Ekolioji cəhətdən 
təmiz olması 
0,05
0,13
0,15
0,22
0,25
0,21
Sintetik yuyucu vasitələrin faktiki keyfiyyət səviyyəsi cədvəldə olan 
nümunələr üzrə göstərilmişdir. Tədqiqatın nəticəsi olaraq, hər bir xassənin 
samballılıq əmsalı da təyin edilib və cədvəldə öz əksini tapıb. 
Hal hazırda tədqiqatçıların bu sahə üzrə metodlarının tədqiqi daha da 
genişləndirilir və bu sahədə baş verən xətaların aradan qaldırılmasına çalışılır. 
Göstəricilərin sosioloji, arqoneloptik, ekspert metodlarla təyini zamanı 
xassələrə qeyri asılı qiymerler verilir. Qebul edilmiş qiymetledirme şkalasında 
keyfiyyəti göstərən göstəricinin eyni olması əsas sayılır. Göstəricilərin 
qiymətləndirməsi zamanı problemin mürəkkəb olması onunla bağlıdır ki, qiymət 
vermə müvəqqəti xarakter daşıyır.
Misal olaraq biz belə bir misal göstərə bilərik: dövrün tələbinə uyğun olaraq 
hansısa bir zaman aldığımız geyim çox qiymətli olsa da, müəyyən zaman 
keçdikdən sonra modanın tələbinə cavab verə bilmir və qiyməti aşağı düşmüş olur. 
Istehlakçının tələbləri qiymətləndirmə zamanı mütləq nəzərə alınmalıdır. 
Göstərilən bütün xassə göstəricilərinin tam həqiqi qiymətləndirilməsi üçün tam 
sistem qəbul eləmək mümkün deyil, çünki həm göstəricilər və bu göstəricilərin 
qiymətləndirilməsi arasında müəyyən asılılıq vardır. Cədvəldə verilmiş hər hansı 
bir xassənin göstəricisinin qiymətləndirilməsi üçün onların dəyişilmə intervallarını 
nəzərə almaq lazımdır. Normativ-texniki sənədlərdə bütün xassə göstəricilərinin 

---

44 
yüksək və aşağı hədləri qeyd olunur. Bunları bilmək üçün təyin olunmuş 
standartların tələblərini bilmək, öyrənmək mütləqdir.
Bildiyimiz kimi, verilmiş xassə göstəricilərində intervalı müəyyən etmək 
üçün məhsulun tədqiqatı aparılır. Veber-Aexner qanununun tələbləri verilən xassə 
göstəricilərinin həqiqi qiymətləndirilməsi zamanı nəzərə alınmalıdır. Psixoloji – 
psixofizioloji qanun oloan Veber – Aexner qanununa əsasən göstəricilərin tam 
həqiqi qiymətləndirilməsi ilə qəbulu arasında laqarifmik asıllıq mövcuddur. 
Müasir dövrdə istehsal olunan malların istehlak xassələri eksport metodu 
vasitəsilə müəyyən olunur və mjüxtəlif ballar verilməklə qiymət şkalaları təyin 
olunur: Bu ballar 1, 3, 5, 10, 2, 3, 30 və s. ola bilər. Əgər verilən xassə 
göstəricilərindən biri qeyri kafi qiymətləndirilirsə, onda onun keyfiyyəti də qeyri 
kafi hesab olunur. Malların keyfiyyəti deyərkən, malın yararlı olan xassələrinin 
məcmusu başa düşülür və keyfiyyət təyin olunarkən xassələrin rolu qeyri bərabər 
olur. Yəni bir xassə o biri xassəyə nisbətən daha vacib sayılmış olur. Bu səbəbdən 
də qiymətləndirmə zamanı, yəni keyfiyyət səviyyəsi qiymətləndirilərkən çəki 
dəqiqləşdirilməlidir, yəni bu zaman samballılıq əmsalını müəyyən etmək 
mütləqdir. Göstərilən məlumatların demək olar ki, əksəriyyəti məişət kimya 
mallarının tədqiqi, öyrənilməsi vaxt nəzərdən qaçmamalıdır.[27] 
Bütün bu göstərilənləri, məişət kimya mallarının istehsal həcmini 
dəqiqləşdirmək üçün aşağıdakı cədvəldə qruplaşdırmaq labüddür. 
Azərbaycan bazarında məişət kimya mallarının (sintetik yuyucu vasitələr) 
verilmiş cədvəldən istifadə etməklə, tənzimləmək mümkün olar. 
Bu isə Azərbaycan Respublikasının istehsal bazarında SYV-nin satış 
səviyyəsinin ümumi cədvəlidir. 
Cədvəl14 . 
Göstəricilər 
Hesablamalar haqqında məlumat 
2. Aqreqat indeksi (istehsalla bağlı) 
1,17 
3. Tək-tək mal devriyyesinin indeksi
1,61 
1. Fərdi indeks (istehsalla bağlı) 
1,1 

---

45 
7.Xarici ticarət balansı 
-28142,4
4. Tək-tək mal devriyyesinin indeksi 
1,21 
İmport olunan malların dəyər dövriyyəsi 
1,5 
Export olunan malların dəyər dövriyyəsi
1,7 
8. İxrac olunan malın toplumunda xalis çəki 
25,2 
9.Bir yerdən alınan malların idxalın xalis çəkisi 
93,1 
10.Məbləğin indeksi
1,42 
11 .Məbləğin aqreqat indeksi 
1,31 
12.Tək-təkvə biryerdənsatışınqiymətlərinin 
müqayisəli indeksi 
0,12