MahirəNərimanqızı

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

              Ümumi psixologiya. Psixologiya

 

76 

76 

IV.11.2. Dilin və nitqin təfəkkürlə əlaqəsi 

 

Təfəkkür  və  dil.  Dünyanı  dilsiz  təsəvvür  etsək  o 

anlayıĢlarsız, mədəniyyətsiz olardı.Ġnsan onlar arasında rabitə 

rolunu  oynayır.  Dil  insanın  fikirləĢdiyi,  qavradığı  və  yadda-

saxladığı Ģeylərə təsir edir. Müvafiq olaraq təlim insanın sözlü 

(fikri) gücünü artırmaq məqsədi daĢıyır. Lakin fikri proseslər 

əksər hallarda sözsüz baĢ verir. 

Dilin  təfəkkürə  təsiri  psixologiyada  çox  mübahisəli 

məsələdir. Dilçi B.Uorf təsdiq etmək istəyirdi ki, dil təfəkkür 

üsulunu 

müəyyən 

edir. 

Uorfun  linqvistik 

nisbilik 

nəzəriyyəsinə  görə  müxtəlif  dillər  gerçəkliyi  müxtəlif  cür 

qavramağa  gətirib  çıxarır.  «Dil  özü  insanın  əsas  ideyasını 

formalaĢdırır».    Uorf    təsdiq  edir  ki,  xopi  tayfasında  felin 

keçmiĢ  zaman  forması  yoxdur.  Uorfa  görə  xopi  tayfası 

asanlıqla keçmiĢ haqqında fikirləĢə bilməz. 

Uorfun  nisbilik  nəzəriyyəsi  bir  dildə  danıĢan  və  dilin 

fikrin ötürücüsü kimi baĢa düĢən insanlar üçün yaddır. Amma 

iki müxtəlif sistemli dillərdə danıĢan ingilis və yapon yəqin ki, 

müxtəlif  dillərdə  fərqli  fikirləĢir.  Ġki  dildə  danıĢan  bir  çox 

insanlar  hesab  edir  ki,  istifadə  etdikləri  dildən  asılı  olaraq 

fərqli  qavrayıĢ  nümayiĢ  etdirirlər.  Dili  öyrənməklə 

mədəniyyət  haqqında  çox  Ģey  öyrənmək  olur.  Dili  itirməklə 

dilə  bağlı olan təfəkkürü də itiririk. 

Yeni  qvineyalılar  ingilis  və  ya  fransız  dillərindən 

istifadə  etmədən  forma  və  rəngi  bildirən  Ģeyləri  qeyd  edilən 

dillərin nümayəndələri kimi qavrayır. Lakin ingilis, fransız və 

ya  forma  və  rəngi  bildirən  sözlərin  olduğu  dillərin  sözləri 

insanın nə fikirləĢdiyinə, nə haqda düĢündüyünə təsir edir, ona 

görə  söz  seçimində  insan  çalıĢır  ki,  sözlər  Ģeyləri  dəqiq  əks 

etdirsin. 

Dilin  təfəkkürə  təsir  etməsi  qabiliyyəti  söz  ehtiyatının 

artırılması  hesabına  təhsilin  əsas  hissəsi  üçün  mühüm  rol 

oynayır. 

Dilin  fikri  formalaĢdırmaq  və  ya  ifadə  etmək  vasitəsi 

---