MahirəNərimanqızı

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

              Ümumi psixologiya. Psixologiya

 

78 

78 

Dilə  yiyələnmə  anadangəlmə  və  yaratma  olmaqla 

aĢağıdakı  mərhələlərdən  ibarətdir,  irsi  amil,  nitqin 

anlanılmasına  cavab  verən  mexanizmlərin  quruluĢuna,  dil 

mühiti inkiĢafına davranıĢ isə ana dilini mənimsəməyə kömək 

edir. 

Təfəkkür  və  nitq.  Nitq  fikrin  mövcudluq  formasıdır. 

Nitq  və  təfəkkür  arasında  vahidlik  var.  Lakin  bu  vahidlikdir, 

eyniyyət  deyil,  çünki  fikrin  ilkin  formaları  qrammatik 

xarakterə  malik  olduğundan  nitq  müvafiq  sayda  sözlərin 

köməyi  ilə  onu  dəqiq,  düzgün,  tam  bütöv  Ģəkildə  ifadə  edə 

bilmir.  Ona  görə  də  nitqlə  təfəkkür  arasında  bərabərlik 

qoymaq mümkün deyil. 

Nitq  o  zaman  nitq  forması  alır  ki,  onun  dərk  edilmiĢ 

mənası olsun. Söz, əyani obrazlar kimi səslə və ya görmə, öz-

özlüyündə nitqi təĢkil etmir. Nitqi yaradan hərəkətlər sistemi, 

bütöv nitq prosesi söz və məna arsındakı anlam münasibətləri 

ilə  tənzim  olunur.  Nitq  intellektual  əməliyyatdır.  Təfəkkürü 

nitqlə  eyniləĢdirmək  və  onlar  arasında  bərabərlik  iĢarəsi 

qoymaq  olmaz,  ona  görə  ki,  nitqin  nitq  kimi  mövcud  olması 

onun təfəkkürə münasibəti ilə bağlıdır. 

Lakin  təfəkkürü  və  nitqi  bir-birindən  ayırmaq  olmaz. 

Nitq  –  fikrin  xarici  görkəmi  deyil,  onu  dəyiĢməklə  fikri 

dəyiĢmək  olmaz.  Nitqlə  fikir  formalaĢır,  lakin  fikri 

formalaĢdıraraq,  onun  özü  də  formalaĢır.  Bu  ideya    Moskva 

psixoloqları  tərəfindən  və  müasir  rus  psixolinqvistləri 

tərəfindən  geniĢ  iĢıqlandırılmıĢdır.  Nitq  fikrin  xarici 

vasitəsidir,  söz  təfəkkür  proseslərinə  forma  kimi,  onun 

məzmunu  ilə  bağlı  olan  bir  hadisə  kimi  daxil  olur.  Nitq 

formasını yaradaraq təfəkkür özü formalaĢır. Təfəkkür və nitq 

eyniləĢdirilməyərək 

eyni 

prosesin 

vahidliyinin 

təminatçısıdırlar. Təfəkkür nitqdə nəinki ifadə olunur, həm də 

onda təkmilləĢir, tamamlanır, icra olunur. 

Təfəkkürdə icra olunan obrazlar, nitq funksiyası daĢıyır 

və bu obrazlar təfəkkürdə anlamın məzmununun hissi əsasını 

təĢkil edir. Nitq formasını yaradan təfəkkürün özü formalaĢır. 

---