MahirəNərimanqızı

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet Resurs Mərkəzi
 
Ümumi psixologiya. Psixologiya
154 
154 
V.15.4. Temperamentin fizioloji əsasları 
 
Əvvəlki bölmədə qeyd olduğu kimi, temperament haq-
qında geniĢ yayılmıĢ, bütün dünya miqyasında qəbul edilən 
üçüncü nəzəriyyə sinir sistemi nəzəriyyəsidir. Akademik Ġ.P. 
Pavlov tərəfindən irəli sürülmüĢ bu nəzəriyyə ali sinir fəa-
liyyəti (ASF) sahəsində ən əsaslı kəĢflərdən biri olmuĢdur. Ġ.P. 
Pavlov bu yolla temperamentin fizioloji əsasları haqqında 
təlim yarada bilmiĢdir. Akademik Ġ.P.Pavlov belə bir qənaətə 
gəlmiĢdir ki, temperamentin tipləri sinir sisteminin tiplərinə 
əsasən formalaĢır. BaĢqa sözlə sinir sistemi tipləri 
temperament tiplərinin fizioloji əsasını təĢkil edir. Sinir 
sisteminin bu tipləri anadan gəlmə xarakter daĢıyır. Ona görə 
də Ġ.P.Pavlov bu tipləri
genotiplər
adlandırmıĢdır.
Ali sinir sisteminin bu tiplərini müəyyənləĢdirmək 
üçün akademik Ġ.P.Pavlov əsas sinir prosesləri olan oyanma 
və ləngimənin üç xassəsini əsas götürmüĢdür: 1)oyanma və 
ləngimənin qüvvəsi; 2) oyanma və ləngimənin müvazinət 
dərəcəsi; 3) oyanma və ləngimənin mütəhərrikliyi. 
Ġtlər üzərində apardığı uzunmüddətli tədqiqatlar əsa-
sında akademik Ġ.P.Pavlov ali sinir fəaliyyəti tiplərinin təs-
nifatını vermiĢdir. O, oyanma və ləngimənin güvvəsi 
xassəsinə görə itləri güvvətli və zəif olmaqla iki yeə ayırmıĢ 
və burada zəif sinir fəaliyyəti tipinin ayrıldığını qeyd 
etmiĢdir. Oyanma və ləngimənin ikinci xassəsi olan 
müvazinət dərəcəsinə görə qüvvətli xassəyə malik olan 
heyvanların da iki yerə ayrıldığını göstərmiĢdir: cəld 
(diribaĢ) və asta tip. Nəticədə ali sinir fəaliyyətinin heyvanlar 
və insanlar üçün eyni olan aĢağıdakı tiplərinin olduğu aĢkarı 
çıxarılmıĢdır: 1) zəif; 2) hövsələsiz ;
3) diribaĢ (cəld); 4) sakit. 
AĢağıdakı Ģəkildə bu tuplərin necə yarandığını əyani 
Ģəkiuldə görə bilirik. 

---