www.elmler.net
-
Virtual İnternet Resurs Mərkəzi
Ümumi psixologiya. Psixologiya
238
238
L.S.Vıqotskinin fikrincə bu proseslər kiçik məktəb yaĢının
sonunda “təbii” proseslərdən “mədəni”
proseslərə çevrilmə-
lidir, daha doğrusu nitqlə bağlı olaraq ixtiyari, vasitəli ali psixi
funksiyalara çevrilməlidir. Buna uĢağın həmin yaĢ dövründə
məktəbdə və ailədə məĢğul olduğu əsas fəaliyyət növləri:
təlim,
ünsiyyət, oyun və əmək fəaliyyətləri imkan yaradır.
Məktəbə təzə gələn uĢaqlarda
qavrayıĢ
hələ reproduktiv
xarakter daĢıyır. I-II sinif Ģagirdlərinin qavrayıĢları
azfərqləndirici, səthi, nisbətən az məqsədəyönəlmiĢ olur. Bu
dövrdə uĢaqların qavrayıĢı kəskin emosionallığı ilə fərqlənir. I
- II sinif Ģagirdləri cisim və hadisələrdə ən çox onlar üçün
əhəmiyyətli olan cəhətləri qavramağa meylli olurlar. Ona görə
də bu dövrdə uĢaqların qavrayıĢı çox vaxt cisim və hadisələrin
yalnız müəyyən əlamət və keyfiyyətlərini əks etdirir. Bu
zaman xarici, bilavasitə nəzərə
çarpan əlamətlərə görə
qavramaya daha çox üstünlük verilir. Cisimlərin mahiyyətinin
dərindən təhlili və dərk olunması uĢaq üçün hələ çətindir. Ona
görə də kiçik məktəb yaĢının əvvəllərində Ģagirdlərin qavrayıĢ
prosesi qavranılan obyekti yalnız tanımaq və sonra onu
adlandırmaqla məhdudlaĢır.
Bu dövrdə Ģagirdlərin qavrayıĢı
üçün xarakterik
cəhətlərdən biri də oxĢar obyektləri qavramalarındakı qeyri
dəqiqlikdir. Məhz fərqləndirmənin lazımi səviyyədə olmaması
Ģagirdlərin oxĢar cisim və
hadisələrə eyni əhəmiyyət
vermələrinə və onları eyni cür qavramalarına səbəb olur.
Buna görə də bu dövrdə müəllimin müvafiq iĢ aparmasına
böyük ehtiyac hiss olunur.
III-IV siniflərdə qavrayıĢ produktiv xarakter daĢımaqla,
təlim fəaliyyətinin təsiri altında daha məqsədəyönəlmiĢ,
ixtiyari olmağa baĢlayır. Ġxtiyari qavrayıĢ olan müĢahidə
inkiĢaf edir. MüĢahidənin təsiri altında qavrayıĢ prosesi
məqsədəmüvafiq, planlı və adekvat xarakter daĢımağa
baĢlayır.
Təcrübə
göstərir ki, kiçik yaĢlı məktəblilərdə təlim və