MahirəNərimanqızı

köklü həyəcan»
adlandırır. Onun 
fikrincə «köklü həyəcan» insanı təhlükəsizliyə cəhd göstərməyə məcbur 
edir. 
ġəxsiyyətin klinik nəzəriyyəsi konsepsiyasında 
Erik Frommun
(1900 – 1980) da xidmətləri az olmamıĢdır. O, Almaniyada anadan 
olmuĢ, fəaliyyətə baĢlamıĢ, sonra Amerikaya, oradan da Meksikaya 
getmiĢdir. Froma görə ictimai inkiĢaf Ģəxsiyyətin daha çox fərdiləĢməsi 
ilə azadlığına gətirib çıxarır. Onun fikrincə yeni azadlıq inamsızlıq, öz 
gücünü duymamaq, Ģübhə, tənhalıq və həyəcanın meydana gəlməsi ilə 
bağlıdır. Buradan da Ģəxsiyyətin «azadlıqdan qaçması» meydana gəlir. 
O, özünün «Azadlıqdan qaçıĢ» kitabında Amerikanı xəstə ölkə 
adlandırmıĢdır. Onun fikrincə kapitalizm cəmiyyətindəki rəqabət 
nevrotik Ģəxsiyyətlər, funksional nevroz yaradır. E.Fromm adamları bir 
Ģəxsiyyət kimi dörd yerə ayırır: mazoxist, sadist, konformist və tənha 
(tərk dünya).
Mazaxist tipə
malik olan adam, Frommun fikrincə, cəmiyyətdə 
daim uğursuzluqlarla qarĢılaĢan adamdır. Bu uğursuzluqda o yalnız 
özünü günahkar sayır.
Sadist tip
öz uğursuzluqlarının günahını özündə deyil, baĢqa 
adamlarda, cəmiyyətdə görür. O, adamları və dünyanı düĢmən kimi 
qavrayır və onları məhv etməyə cəhd göstərir. Daima hakimiyyətə, 
hökmranlığa, əzməyə, dağıtmağa can atır.
Konformist tip
ümumi kütləyə qarıĢır, baĢqaları necədirsə onlar 
kimi olmağa, onlardan fərqlənməməyə cəhd edir. O, həmiĢə mövcud 
Ģəraitə uyğunlaĢır. 
Tənha tip
(otĢelnik) həmiĢə mübarizədən, cəmiyyətdən uzaqlaĢır, 
situasiyadan kənar olmağa, ondan qaçmağa çalıĢır.

---

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet Resurs Mərkəzi
 
Ümumi psixologiya. Psixologiya 
171 
ġəxsiyyətin klinik nəzəriyyəsinin digər nümayəndəsi Amerika 
psixoloqu
Q.S.Salliven
(1892- 1949) olmuĢdur. O, əsasən K.Xorninin 
istiqamətini qəbul etmiĢdir. Onun fikrincə psixoloji tədqiqatların obyekti 
ayrı-ayrı subyektlər deyil, subyektlərin birgə fəaliyyətinin məhsulu olan 
Ģəxsiyyət olmalıdır. Salliven Ģəxsiyyətin inkiĢafının mexanizmini AĢa-
ğıdakı Ģəkildə nəzərdə tutur: 1) incəliyə, əzizlənməyə tələbat, 2) 
həyəcandan qaçmaq cəhdi. 
Sallivenin fikrincə təhlükəsizliyə olan tələbat, həyəcandan 
qaçmaq cəhdi sosial xarakter daĢıyır, lakin bu sosiallıq uĢaq doğularkən 
onun üzvü tələbatına daxil olur.
Salliven belə hesab edir ki, uĢaq doğularkən hər iki mexanizm 
mövcud olur və onlar Ģəxsiyyətin inkiĢaf mexanizmini təĢkil edirlər. 
Lakin insan yaĢadığı xarici aləmdə daima onu təmin etməyən və 
həyəcan doğuran hallarla rastlaĢır. Məhz xarici aləmlə həmin 
mübarizədə, baĢqa sözlə, narahatlıqla mübarizədə insan Ģəxsiyyəti 
formalaĢır. Salliven bunu «mən-sistem» adlandırır. O göstərir ki,