MahirəNərimanqızı

şüursuzluq və şüurun 
strukturundan
ibarətdir. Ġlk baxıĢda belə görünə bilər ki, bu 
fenomenlərin strukturu üçlaylıdır. ġüursuzluq üçün bu laylar ümumi 
nəsl arxetipi, etnos arxetipi, Ģəxsi Ģüursuzluq, Ģüur üçün isə ümumbəĢəri 
qiymətlər, konkret mühitin qiymətləri və Ģəxsi Ģüur laylarıdır. Lakin bu 
belə deyildir. ġüursuzluq və Ģüurun strukturu identik xarakter daĢımaqla, 
müvafiq olaraq kollektiv üstəgəl Ģəxsi Ģüursuzluğu və kollektiv və Ģəxsi 
Ģüurluluğu özündə əks etdirir. Bu baĢqa məsələdir ki, kollektiv 
Ģüursuzluğun, eləcə də kollektiv Ģüursuzluğun daxilində həm mütləq 
olanı («kölgə» - bizim Ģəxsiyyətimizin heyvani əcdadlarımızdan gələn 
ən tutqun, arzuolunmaz cəhdlər və ən arzuolunan davranıĢ forması kimi 
ümumbəĢəri qiymətlərin neotipləri), həm də nisbi olanı (konkret növ, 
sotsium arxetipləri və konkret millətə, xalqa, sinfə, mədəniyyətə 
mənsub olan qiymətlər) mövcuddur. Kontinuumda mövcud olan, özünə 
yer edən Ģüursuzluqdan irəli gələn ən arzuolunmaz və Ģüurluluqdan irəli 
gələn ən arzu olunan elementlərə xüsusi ad vermək mümkündür. 
Bunlara əsaslanmaqla Ģəxsiyyətin müxtəlif tiplərini xarakterizə etmək 

---

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet Resurs Mərkəzi
 
Ümumi psixologiya. Psixologiya 
165 
mümkündür. Onları nəzərdən keçirək. 
1. ġüursuzluqda mövcud olan heyvani instinktlər, eyibli, bizi 
insani sifətdən məhrum edən ənənələr – 
İblis.
2. Bizdə nəsldən, etnosdan gələn, dərk etmədiyimiz, lakin bizi 
özünə cəlb edən ənənələr - 
Yoldan çıxaran.
3. ġəxsi Ģüursuzluğun məzmununu təĢkil edən unudulmuĢ, aktual 
olmayan, bizim tərəfimizdən rədd edilən hadisələr, arzular, motivlər, 
biliklər – 
Qeyri mən. 
4. Özümüz, bizi əhatə edənlər, yaĢadığımız aləm haqqında Ģüurun 
koqnitiv elementləri - 
Mən
. 
5. Mövcud sosial mühitdə, xalqda, cəmiyyətdə qəbul olunmuĢ 
qiymətlərin, əxlaq normaları, mənəvi əsasların insan tərəfindən dərk 
edilməsi – 
Peyğəmbər.
6. Bütün insanlar üçün eyni olan və real Ģəkildə onların Ģüurunda 
bəĢəriyyətin mədəni irsi kimi möhkəmlənən ümumbəĢəri keyfiyyətlər – 
Allah.
Ġnsan Ģəxsiyyətində yuxarıda qeyd olunan struktur yaradıcı 
elementlərindən birinin olması onun tamlığının Ģərti hesab olunur. 
Lakin bunlardan birinin və ya bir hissəsinin üstünlüyü xüsusi Ģəkildə 
müəyyənləĢdirilir.