MahirəNərimanqızı

VI.20.2. Kiçik yaĢlı məktəblilərdə idrak proseslərinin
inkiĢafı 
Kiçik məktəb yaĢı dövründə məktəbə daxil olmaqla 
əlaqədar idrak prosesləri möhkəmlənir və inkiĢaf edir. 

---

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet Resurs Mərkəzi
 
Ümumi psixologiya. Psixologiya
238 
238 
L.S.Vıqotskinin fikrincə bu proseslər kiçik məktəb yaĢının 
sonunda “təbii” proseslərdən “mədəni” proseslərə çevrilmə-
lidir, daha doğrusu nitqlə bağlı olaraq ixtiyari, vasitəli ali psixi 
funksiyalara çevrilməlidir. Buna uĢağın həmin yaĢ dövründə 
məktəbdə və ailədə məĢğul olduğu əsas fəaliyyət növləri: 
təlim, ünsiyyət, oyun və əmək fəaliyyətləri imkan yaradır. 
Məktəbə təzə gələn uĢaqlarda 
qavrayıĢ
hələ reproduktiv 
xarakter daĢıyır. I-II sinif Ģagirdlərinin qavrayıĢları 
azfərqləndirici, səthi, nisbətən az məqsədəyönəlmiĢ olur. Bu 
dövrdə uĢaqların qavrayıĢı kəskin emosionallığı ilə fərqlənir. I 
- II sinif Ģagirdləri cisim və hadisələrdə ən çox onlar üçün 
əhəmiyyətli olan cəhətləri qavramağa meylli olurlar. Ona görə 
də bu dövrdə uĢaqların qavrayıĢı çox vaxt cisim və hadisələrin 
yalnız müəyyən əlamət və keyfiyyətlərini əks etdirir. Bu 
zaman xarici, bilavasitə nəzərə çarpan əlamətlərə görə 
qavramaya daha çox üstünlük verilir. Cisimlərin mahiyyətinin 
dərindən təhlili və dərk olunması uĢaq üçün hələ çətindir. Ona 
görə də kiçik məktəb yaĢının əvvəllərində Ģagirdlərin qavrayıĢ 
prosesi qavranılan obyekti yalnız tanımaq və sonra onu 
adlandırmaqla məhdudlaĢır.
Bu dövrdə Ģagirdlərin qavrayıĢı üçün xarakterik 
cəhətlərdən biri də oxĢar obyektləri qavramalarındakı qeyri 
dəqiqlikdir. Məhz fərqləndirmənin lazımi səviyyədə olmaması 
Ģagirdlərin oxĢar cisim və hadisələrə eyni əhəmiyyət 
vermələrinə və onları eyni cür qavramalarına səbəb olur.
Buna görə də bu dövrdə müəllimin müvafiq iĢ aparmasına 
böyük ehtiyac hiss olunur. 
III-IV siniflərdə qavrayıĢ produktiv xarakter daĢımaqla, 
təlim fəaliyyətinin təsiri altında daha məqsədəyönəlmiĢ, 
ixtiyari olmağa baĢlayır. Ġxtiyari qavrayıĢ olan müĢahidə 
inkiĢaf edir. MüĢahidənin təsiri altında qavrayıĢ prosesi 
məqsədəmüvafiq, planlı və adekvat xarakter daĢımağa 
baĢlayır.
Təcrübə göstərir ki, kiçik yaĢlı məktəblilərdə təlim və 

---