MahirəNərimanqızı

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

            Faiq Ələkbərov              Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 

267 

formalaşmasında  ən  yaxşı  variant  «mollanəsrəddinçilər»in  yolu 

idi.  S.M.Əfəndiyev  də  hesab  edirdi  ki,  Azərbaycan  türk  dili 

ərəb-fars  sözləri  ilə  dolu  olan  nə  İstanbul  şivəsini  yamsılamalı, 

nə də qədim türkcə ilə uğraşmalıdır: «Belə bir adi həqiqəti yadda 

saxlamaq  vacibdir  ki,  danışdığımız  kimi  yazmaq,  yazdığımız 

kimi 

danışmaq 

lazımdır» 

[76, 

70]. 

Bu, 

sırf 

«mollanəsrəddinçilər»in  yolu  idi.  Bu  yola  yaxın  mövqe 

tutanlardan  Hacı  Kərim  Sanılı  da,  digər  bolşeviklər  kimi 

«mollanəsrəddinçilər»in  dildə  xəlqləşmək  yolunun  doğru 

olduğuna inanmışdı [198, 18].  

Maraqlıdır  ki,  yerli  «beynəlmiləçilər»  milli  dilin 

xalqlaşması  dedikdə,  xalqın  danışdığı  türkcəni  nəzərdə  tutduğu 

halda,  sovet  ideoloqları  isə  xalqlaşmaq  adı  altında  türk  dilinin 

əsas mahiyyətinin və məzmununun bəsitləşdirilməsi və sonralar 

əvəzində,  türk  dilinin  rus  və  avropa  mənşəli  sözlərlə 

doldurulmasını  qarşılarına  məqsəd  kimi  qoymuşdular.  Başqa 

sözlə, S.M.Əfəndiyevin təbrincə desək, 1930-1940-cı illərdə bir 

tərəfdən  türk  dili  «ərəbçilik  və  farsçılıq  təsirindən 

müvəffəqiyyətlə azad edilir» [76, 334], digər tərəfdən fikrimizcə, 

sürətlə  ruslaşdırılır  və  beynəlmiləlləşdirilirdi.  Bu  baxımdan 

«mollanəsrəddinçilər»in xalqa yaxın yol tutmasını əlində bayraq 

edərək,  onların  İstanbul  şivəsini  və  qədim  türkcəni  tənqid 

etməsini təqdir edənlər, ancaq «Azərbaycan dili» altında bu dilin 

ruslaşdırılması  və  avropalaşdırılması  məsələsində  eyni  mövqe 

tutmurdular.  Halbuki  millilik-türkçülük  tərəfdarları  deyil,  sovet 

beynəlmiləlçiləri  türk  dilini  xalqın  dilindən  ayırır,  onu 

beynəlmiləlləşdirir və kosmopolitləşdirirdilər.   

Çünki milli dil məsələsinin müzakirəsində  yerli  beynəl-

miləlçilər əvvəlcə dildə xalqlaşmaq-xalqın danışdığı türk dilində 

milli  dil  yaratmaq  yolu  tutsalar  da,  1930-cu  ilin  ortalarından 

---