Makroiqtisodiyot



Yüklə 460,49 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə6/15
tarix20.11.2023
ölçüsü460,49 Kb.
#165253
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   15
kur ishi 1

Sof monopoliyada 
tarmoq bitta korxona yoki firmadan iborat 
bo‘lganligi sababli, u mavjud mahsulot (xizmat)ning yagona ishlab 
chiqaruvchisi hisoblanadi va yakkahukmronlik shakllanadi. Monopoliya 
sharoitida firma narx ustidan sezilarli nazoratni amalga oshiradi. Buning 
sababi oddiy bo‘lib, u mahsulot (xizmat)ning yagona ishlab 
chiqaruvchisi hisoblanadi va demak, taklifning umumiy hajmi ustidan 
nazorat qiladi.
Monopolistik raqobat 
o‘z ichiga ham monopoliya, ham raqobat 
unsurlarini oladi. Bunda tarmoqdagi bir turdagi mahsulotning o‘nlab 


11 
ishlab chiqaruvchilari bir-birlari bilan qulay narx hamda ishlab chiqarish 
hajmiga erishish borasida raqobatlashadilar. Biroq, ayni paytda, har bir 
ishlab chiqaruvchi o‘z mahsulotini tabaqalashtirish, ya’ni shu turdagi 
boshqa mahsulotlardan qaysi bir jihati (sifat darajasi, shakli, 
qadoqlanishi, sotish sharoitlari va h.k.) bo‘yicha farqlantirish orqali 
uning monopol ishlab chiqaruvchisiga aylanadi.
Oligopoliya 
- tarmoqda u qadar ko‘p bo‘lmagan korxonalaming 
mavjud bo‘lishi va hukmronlik qilishidir. Bu oligopoliyaning eng 
muhim belgisi bo‘lib, qaysi tovarlar va xizmatlar bozorida nisbatan kam 
sonli ishlab chiqamvchilar hukmronlik qilsa, shu tarmoq oligopolistik 
tarmoq hisoblanadi.
Oligopolistik tarmoq bir xil yoki tabaqalashgan mahsulot ishlab 
chiqarishi mumkin. Ko‘pchilik sanoat mahsulotlari - po‘lat, mis, 
alyuminiy, qo‘rg‘oshin, temir va shu kabilar fizik ma’noda bir turdagi 
mahsulotlar hisoblanadi va oligopoliya sharoitida ishlab chiqariladi.
Iste’mol tovarlari - avtomobillar, kir yuvish vositalari, sigaretlar, 
maishiy elektr buyumlari va shu kabilami ishlab chiqaruvchi tarmoqlar 
tabaqalashagan oligopoliya hisoblanadi.
Oligopoliya sharoitida korxonalar o‘rtasidagi raqobat o‘zaro bog‘liq 
bo‘ladi. Oligopolistik tarmoqda hech qaysi firma o‘zining narx 
siyosatini mustaqil o‘zgartirishga botina olmaydi. 
Raqobat 
kurashi 
ikki 
tomonlama: 
bir 
tomondan 
ishlab 
chiqamvchilar o‘rtasida, ikkinchi tomonidan esa iste’molchilar o‘rtasida 
sodir bo‘ladi. Bunda ishlab chiqamvchilar sarflangan xarajatlaming har 


12 
bir birligi evaziga ko‘proq foyda olish maqsadida raqobatlashadilar. 
Mana shu foyda orqasidan quvish natijasida ular orasida tovarlami sotish 
doiralarini kengaytirish, qulay bozorlar, arzon xomashyo, energiya va 
arzon ishchi kuchi manbalariga erishish uchun kurash boradi. O‘z 
navbatida xaridorlar, ya’ni iste’molchilar sarflagan har bir so‘m xarajati 
evaziga ko‘proq naflilikka ega bo‘lish uchun kurashadilar, ulaming har 
biri arzon, sifatli tovar va xizmatlarga ega bo‘lishga harakat qiladi.
Ishlab chiqaruvchilaming faoliyat ko‘rsatuvchi tadbirkor va mulk 
egasi sifatida erkin va mustaqil bo‘lishi raqobatning iqtisodiy asosini 
tashkil etadi. Chunki har bir mulk egasining o‘z manfaati bo‘lib, ular shu 
manfaatga erishish uchun intiladi. Mulk egasining tovar ishlab chiqarish 
va barcha boshqa sohalardagi faoliyati shu manfaatga bo‘ysundirilgan 
bo‘ladi. Bu jihatdan qaraganda raqobat erkin iqtisodiy faoliyat qiluvchi 
subyektlar manfaatlarining to‘qnashuvidan iborat bo‘lishini aniq 
tavsiflaydi. Raqobat mavjud bo‘lishining boshqa sharti tovar-pul 
munosabatlarining ma’lum darajada rivojlangan bozor tizimida amal 
qilishidir.
Raqobatning mazmuni uning vazifalarini ko‘rib chiqish orqali 
yanada kengroq namoyon bo‘ladi. Hozirgi bozor iqtisodiyotida 
raqobatning quyidagi asosiy vazifalarini ajratib ko‘rsatish mumkin:
Raqobatning tartibga solish vazifasi ishlab chiqarishni talab 
(iste’mol)ga muvofiqlashtirish maqsadida taklifga ta’sir o‘tkazishdan 
iborat. Aynan shu vazifa yordamida iqtisodiyotda taklifning talab orqali, 
ishlab chiqarish tarkibi va hajmining yakka tartibdagi va ijtimoiy 


13 
ehtiyojlar orqali belgilanishiga erishiladi, ya’ni iqtisodiyot bozor 
qonunlari asosida tartibga solinadi.
Raqobatning 

Yüklə 460,49 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   15




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin