Ma’lumki, Nosiruddin Rabg‘uziy «Qisasi Rabg‘uziy» asarini yozish bi
«QISASI RABG‘UZIY»NING QO‘LYOZMA VA NASHRIY NUSXALARIDA FOLKLOR NAMUNALARINING O‘RNI
Yüklə 123,85 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
«QISASI RABG‘UZIY»NING QO‘LYOZMA VA NASHRIY NUSXALARIDA FOLKLOR NAMUNALARINING O‘RNI
94 tabiat tasviri haqida G.Eshchonova «tabiat tasviri personajlarning ma’naviy qiyofasini ochishga yo‘naltirgani holda xalq ijodkorlarining estetik qarashla- rini ham o‘zida mujassamlashtiradi» [Eshchonova G., 1994: 76], ‒ degan - da to‘g‘ri ta’kidlagan edi. Zero, ana shu bog‘ tasviri Yusuf (a.s.)ning kela- jakdagi yorqin taqdiridan bashoratning ramzi edi. Shuningdek, bog‘ tasvirining mo‘jizakor chiqishiga sabab nasr po- etikasi unsurlaridan hisoblangan saj’ san’atidan foydalanganligidir. Chunki saj’ qissaga ma’lum ohang, musiqiylik bag‘ishlab, ertak va dostonlar kabi es- hitilganni yodda saqlab qolishni еngil - lashtiradi. Og‘zaki hamda yozma adabiyotda birdek ishlatiladigan saj’ san’ati haqida professor B.Sarimsoqov maxsus tad- qiqot olib borib, ko‘pchilik olimlarning saj’ san’ati arab adabiyotidan o‘tgan degan xulosalariga qarshi o‘laroq tur- kiy xalq adabiyotida saj’ dastlab shu xalqning og‘zaki ijodida namoyon bo‘lganligini asoslagan [Sarimsoqov B., 1973: 57]. Xulosa «Qisasi Rabg‘uziy» asarining har ikki nusxasini qiyosiy o‘rganish natijasida ular orasidagi qator tafovutlar aniqlandi va quyidagi xulosalarga kelindi: 1. Yuqorida asarning Toshkent nashri va Samarqand toshbosma nusxalari qiyosiy o‘rganilishi natijasida ayrim olimlarning «Keyingi davrlarda ko‘chirilgan «Qisas ul-anbiyo» nomi bilan tarqalgan qissalarni Rabg‘uziy nomiga nisbat berish to‘g‘ri emas [Ostonaqulov I., 1993: 18], degan fikrlariga qarshi o‘laroq biz bu qissalar aynan Rabg‘uziyning qalamiga man- sub, degan xulosaga keldik. Sababi bu nusxalar Rabg‘uziygacha yoxud Rabg‘uziydan keyingi davrlarda yasha- gan adibning ijod mahsuli bo‘lganida edi, Samarqand toshbomasining 3-be- tida «Bu kitobni tuzgan va toat yo‘lini kezgan, ulug‘ yo‘rug‘luq Rabot o‘g‘uz- ining qozisi Burhonuddinning o‘g‘li qozi Nosiruddin» degan jumlalar bitilmagan bo‘lardi. Bu esa fors-tojik va turkiy tilda ko‘chirilgan «Qisas ul-anbiyo» nomi bi- lan mashhur bo‘lgan qissalarning asosi «Qisasi Rabg‘uziy»ga taqalishini bildi- radi. 2. «Qisasi Rabg‘uziy» asrlar davo- mida qayta-qayta ko‘chirilishi natijasida qissaning an’anaviy tuzilishida jiddiy o‘zgarishlar yuzaga kelgan. Bu holat esa qissaning qadimiy nusxasi bilan kotiblar ko‘chirgan nusxalar o‘rtasida jiddiy tafovutni yuzaga keltirib, uning xalq qissalariga yaqinlashishiga asosiy omil bo‘lgan. 3. Toshkent nashrida payg‘ambarlar hayoti va faoliyatini tasvirlashda muallif qissa termini ostida shu payg‘ambarga tegishli voqealar va hikoyalarni keltira- di. Keyingi davrlarda ko‘chirilgan nusx- alarda, xususan, Samarqand toshbos- masida esa voqealar ancha keng yoritil- gan va hatto, maxsus fasllarga bo‘linib, syujeti qo‘shimcha hikoyalar, obrazlar vositasida ancha kengaytirilgan. Ayrim qissalarning yo‘qolgan sahifalari qayta tiklangan. Masalan, birgina Odam (a.s.) qissasi Samarqand toshbosmasida 11 fasldan iborat, Yusuf (a.s.)ning o‘limi voqeasi va Muso (a.s.) qissasining boshlanish qismi qo‘shilgan. Toshkent nashrida esa ular umuman aks etma- gan. 4. Qissalarni ko‘chirish jarayonida kotiblar asar syujetini «mukammal- lashtirish» uchun ayrim voqea-hodisa- ga qo‘shimcha qilib lirik she’rlar qo‘shi- shadi, ba’zan esa voqeani butunicha nazmda ifodalashadi. Ayrim hollarda esa fors-tojik va arab tilidagi she’rlar ham ilova qilinadi. Bu holat deyarli bar- Yüklə 123,85 Kb. Dostları ilə paylaş:
|