Mamleketlik universiteti jumanov m. A
Biosferada suwdin ahmiyeti. Suwdan paydalamw
Yüklə 3,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
13.3. Biosferada suwdin ahmiyeti. Suwdan paydalamw
mashqalalari Biosferadagi processler ham insanlar omirinde suwdih ahmiyeti jiida ulken. Suw biosferadagi derlik barliq processlerde qatnasadi. Suwdih 3 tiirli agregat jagdayi (suyiq, gaz, qatti) boliwi turli orinlardm hawa rayi ham iqlim sharayatlarmm qaliplesiwi zanirli rol oynaydi. Biosferada fotosintez processi suw qatnasiwi menen amelge asadi. Suw tiri organizmler ushm birlemshi taishilik ortaligi esaplanadi. Insan organizmir i 65% den artigi, osimliklerdin 85-90%, haywanlar massasimn 75% suwdan ibarat. Insannm xojaliq iskerliginde suw derekleri arzan transport ham energiya deregi, suwgarilatugm diyxanshiliqti rawajlandiratugm tiykargi sanaat karxanalar tuwn jaylastmwdi belgileytugin belgili derek esaplanadi. Adamlardin kiindelik omirin suwsiz koz aldimisqa keltirip bolmaydi. Suw bolmasa insan 3 kunnen artiq jasay almaydi. Insanlardin suwga bolgan talabi kun sayin osip barmaqta. 1 tonna polat islep shigariw ushm 250 m3, mis islep shigariw ushm 500 m3, nikel islep shigariw ushm 4000 m3, suw sariplanadi. Iri 356 karxanalar, elektrostanciyalar bir basil daryanm suwm sarplap jiberedi. Diyxanshiliq maqsetleri ushm asirese ulken kolemde suw sanplanadi. 1 tonna biyday jetistiriw ushin 1500 m3 dan artiq, 1 tonna paxta jetistiriw ushm 10000 m3, sail ushin 12000 m3 dan artiq suw sarmlanadi. Suwlardin sanaat ham turmisliq shigindilar menen pataslaniwmda suw jetispewinin tiykargi sebeblerinin biri, suwdin pataslaniwi omn qurammda sapasm kemeytiriwshi basqa birikpelerdin barligi tusiniledi. Qayta paydalaniw ushin pataslangan har 1 m3 sanaat ham turmisliq aqibetlerge 10 m3 kolemdegi taza suwdi aralastinw kerek boladi. Jer usti ham jer asti suwlarm pataslawshi zatlar jtida kop ham har turli. Suwlardi pataslawshi tiykargi zatlarga sanaat karxanalarga ham turmisliq xojaliqtan shigatm taslandi suwlar, qazilma bayliqlardi islep shiganwdagi aqabalar; neftti islew karxanalarmda isletiletugin shigindi suwlar; transporttin taslandi suwlan; qalalardan hamde ximiyaliq birikpeler isletilgen dalalardan agip shiqqan suwlar; emlewxanalar ham sharwashihq komplekslerinen agip shigatugin tazalanbagan suwlar ham basqalar kiredi. Neflt ham neft onimleri jasalma juwiwishi zatlar, fenollar, pesticidler, renli metallar, quramali ximiyaliq birikpeler ajiratiladi. Mineral pataslawshilar adette qum, llay, turli mineral duzlar kislota ham siltiler eritpesinen ibarat. Organikaliq pataslamwlar osimlik ham haywanatlardm qaldiqlanda haywanlardin fiziologiyaliq shigmdilarman ibarat. Bakteriya ham biologiyaliq pataslaniwlardan ibarat, tiykannan turmisliq aqaba suwlarda boladi. Planetamizda suwlardin pataslaniwi natiyjesinde har-jih 500 min nan artiq adam turli awir keselliklerge shalmadi. Jer juzinde suwlardm radioaktiv pataslamwida ulken qawip salmaqta. Suwlardin jetispewshiligi sharayatmda olardan aqilga muwapiq paydalaniw ham aqaba suwlardi tazalap, qayta islewdi tamiyinlew ulken ahmiyetke iye. Rawajlangan mamleketlerge qalalar ham elatli punktlerde suw esabi jan basma sutkada 150 litrdi, Rossiyada 250 litrdi quraydi. 357 Suwlardm oz-ozin tazalaw qasiyeti pataslawshi birikpelerdi tiipten saplastira almaydi, lm 3 aqaba suwm tazalaw ushm 10m3 taza suw qosiw lazim. Yüklə 3,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|