5-bap tin tiykargi juwmaqlari
- jer betinin ustingi onimdar qatlami topiraq dep ataladi.
Dunya boymsha ham jer sharinm turli zonalarmda 23 topiraq
semyalari amqlangan. Olarga qishqil tamirga bay, alfegumus,
qonir shorli jerler, kulren siyaqli topiraq semyalari kiredi;
- topiraqtm qasiyetleri lqlim, taw jinislan, osimliklerdin az-
kopligi, jerdin relefi siyaqli faktorlar menen amqlanadi;
182
- topiraqtm fizikaliq qasiyetlerine onin mexanikaliq qurami,
bolekshelerinin ulken kishiligi, gewekligi, suw otkiziwshenligi,
hawa almasmiwi, jaqtiliqtm joqligi, harekettin az amplitudada
ozgeriwi kiredi;
- topiraq osimliklerdi mineral ham organikaliq zatlar menen
tamiyinlewshi aziqliq deregi, erigen makro ham mikro elementler,
organikaliq zatlar toplanatugm onn bolip esaplanadi;
- topiraqta organizmlerdin rawajlamwi ham olardin tarqali-
winda topiraqtm diizilisi, onm har-qiyli qasiyetleri (duzliligi, kis-
lorodqa toyinganligi h.b.) ham basqa ortaliq faktorlan ulken rol
oynaydi;
- topiraq organizmlerinin sani ham sapasi, olardin har-turli
toparlar ham birlespeler payda etiwi, topiraqtm fizikaliq,
ximiyaliq ham biologiyaliq qasiyetlerine baylanisli boladi.
Qadagalaw ushin sorawlar ham tapsirmalar
1. Topiraq-jasaw ortahgi sipatinda qanday ahmiyetke iye?
2. Edafikahq faktor degenimiz ne?
3. Topiraqtin qanday qatlamlan bar?
4. Topiraqtin igalhq qasiyetlerine neler kiredi?
5. Topiraqtm gaz rejimi ham temperaturasi qanday ahmiyetke
iye?
6. Topiraqtm payda bohwinda organizmlerdin roli qanday?
7. Topiraqta organizmlerdin tarqaliwin tiisindirip berin.
8. Topiraqta erigen duzlarga osimlikler qalay iykemlesedi?
9. Braun Blanke klassifikaciyasin tiisindirip berin.
10. Oligotrof ham evtrof tiirlerge sipatlama berin.
11. Topiraqta jasawshi organizmler qanday ekologiyaliq
toparga bolinedi?
183
|
