Ma’ruza №7 qattiq jismlarning deformatsiyalanishi

Prujinali mayatnik. 
Garmonik tebranma harakat qiluvchi tizimlarga misol tariqasida turli ko’rinishdagi mayatniklarni

keltirish mumkin.

Prujinali mayatnik – yuqori tarafi qo’zg’almas etib qotirilgan spiralli prujinaning pastiga ilingan 
– massali yukchadan iboratdir (5 - rasm). 

---

---

Prujinaning massasi yukchaning massasidan juda kichik deb hisoblanadi. shuning uchun uning

massasi hisobga olinmaydi. 
Yukcha 0 holatda bo’lganida, yukning og’irligi bilan cho’zilgan prujinaning elastiklik kuchi
muvozanatda ekanligini e’tiborga olamiz 
Agar spiralli prujinani cho’zib, yukchani
nuqtaga siljitib 
qo’yib yuborsak, u holatda yukcha yuqori va pastga qarab
tebrana boshlaydi. Demak, 
vaqtda, yukcha nuqtada
bo’lganida yukchaga ta’sir etuvchi kuchni quyidagicha 
ifodalaymiz:

Bu yerda 

– prujinaning elastiklik kuchi, u yukning
siljishiga (
) ga proportsionaldir.
Agarda prujinali mayatnikning garmonik tebranishini 
hisobga olsak, (9.17) - ifodani (9.4) – ifoda bilan solishtirib
quyidagi tenglikka ega bo’lamiz: 

Prujinali mayatnikning tebranish davri quyidagiga teng bo’ladi. 

Fizik mayatnik. 
Fizik mayatnik – bu og’irlik markazi 

nuqtadan o’tgan, o’q markazi atrofida tebranadigan

jismdan iboratdir (6 - rasm). 
Bu yerda
– tebranish o’qi markazi, tebranayotgan – 
massali jismning og’irlik markazi,
– jismning og’irlik kuchi, 
fizik mayatnikning yelkasi.
Agar mayatnik kichik 
burchakka og’dirilsa, mayatnikka
qo’yilgan kuch momenti 

ga teng bo’ladi. Aylanma harakatning asosiy qonunini 

(9.19) – ifodaga tenglashtirasak, quyidagi ifodaga ega bo’lamiz 

Bundan fizik mayatnikning tsiklik chastotasi 

---

---

ga teng bo’linishi ko’rinib turibdi. Fizik mayatnikning tebranish davrini quyidagicha ifodalash 

mumkin: