Ma’ruza mavzulari

Savol va topshiriqlar: 
1.
Video tasvir tushunchalari-analogli va raqamlo videotasvirlar 
2.
Video fayllarni yaratish va ularning formatlari haqida nima bilasiz 
3.
Farq videoni siqish va dekompressiya uslubi nimani anglatadi? 
4.
Ta’lim jarayonida qo‘llaniladigan video materiallaga ishlov berishning 
dasturiy vositalari qanday hollarda qo‘llaniladi? 
Adabiyotlar: 
1. S.S.G‘ulomov va boshqalar. Axborot tizimlari va texnologiyalari. Darslik. 
Toshkent, “Sharq”, 2000-y. 
2. S.Tursunov, I.Nazarov. Ta`limda axborot texnologiyalari. Darslik. Toshkent: 
“Adabiyot uchqunlari”, 2019, 1-tom, 262 b. 

---

68 
3. T.Rixsiboyev, X.Rixsiboyeva, S.Tursunov. Kompyuter grafikasi. Darslik. T.: 
“Tafakkur qanoti”, 2018 y. 304 b. 
4. Ro‘zimov S. K., Kompyuter savodxonligi. O‘quv qo‘llanma. Toshketn, 
“Noshir”, 2011-yil, 367 b. 
1.7. TA’LIM JARAYONIDA WEB TEXNOLOGIYALARLARDAN 
FOYDALANISH. 
Reja: 
1. Ta’lim jarayonida web-texnologiyalarni qo‘llash. 
2. Ta’lim jarayonida web-texnologiyalarni qo‘llashning afzalliklari. 
 
Tayanch tushunchalar: Web 2.0, kontseptsiya, Vikipediya, LiveJournal, 
RSS, mobil ta'lim. 
 
Globallashuv jarayonlari rivojlanishi bilan oliy ta'lim oldiga jahon 
bozorining o‘zgargan sharoitida samarali ishlay oladigan professional kadrlar 
tayyorlash kabi yangi maqsadlar qo‘yilmoqda. Zamonaviy oliy ta'lim bir qator 
xususiyatlari bilan ajralib turadi va ta'lim mazmuni va mohiyatida ma'lum 
o‘zgarishlarni talab qiladi. O‘zgarishlarni tezlatuvchi asosiy omil - bu tez sur'atlar 
bilan o‘sib borayotgan axborot oqimidir. 
O‘zlashtirilgan bilimlar hajmining ortib borishi o‘qitish yuklamasining haddan 
tashqari ko‘payishiga olib keladi. Bunday o‘zgarish tezligida bilim shunchalik tez 
yangilanadiki, talabalar universitetni tugatguniga qadar olgan bilimlari eskirishga 
ulguradi. 
Ko‘pgina mutaxassislarning fikricha, dunyoda yuz berayotgan jarayonlar bilan 
bog‘liq holda, axborot texnologiyalarining zamonaviy rivojlanish darajasini 
inobatga olgan holda, oliy ma'lumotni tubdan o‘zgartirish zarur. 
To‘laqonli ta'lim asosida - o‘qituvchilar va talabalar hamda o‘quvchilarning 
o‘zaro aloqalari yotadi. Axborot texnologiyalari aynan shu aloqani nihoyatda 
samarali qilishning vositasidir. 
Axborot texnologiyalari odamlarning bevosita aloqasini o‘rnini bosmaydi - ular 
shunchaki muayyan muammolarni hal qilish va shu bilan kontseptual g‘oyalarga 
e'tiborni jamlash imkoniyatini yaratadilar. Bunday texnologiyalardan foydalanish 
keng imkoniyatlarga ega. Shunday qilib, talabalar o‘quv dasturlarini oldindan 
ko‘rishlari, kurslarning mazmuni bilan tanishishlari mumkin. Shu tufayli 
o‘qituvchi bilan muloqot ancha mazmunli bo‘lishi mumkin. Boshqa tomondan, 
talabalar ma'ruzalarni oldindan tinglashlari, masalan, Internetdan foydalanib, 

---

69 
kerakli materiallarni o‘rganishlari, so‘ngra oldindan tayyorlanib, ma'ruzaga 
kelishlari mumkin: fikr almashish, turli mavzularda bahslashish orqali 
samaradorlikni oshirish nuqtai nazaridan . 
Tadqiqot natijalari ko‘rsatib turibdiki, o‘quvchilarga ta'lim berish jarayonida 
bunday o‘zgarishlar o‘zlashtirilgan bilimlarning sifatini oshirishga olib keladi. 
So‘nggi paytlarda Web 2.0 kontseptsiyasi Internetni rivojlantirishning asosiy 
g‘oyalaridan biriga aylandi. Web 2.0 atamasi nisbatan uzoq vaqtdan beri 
ishlatilgan, 
ammo 
zamonaviy 
ma'noda 
Web 
2.0 
konferentsiyasida 
(http://www.web2con.com) paydo bo‘lgan. Ushbu konferentsiya jarayonida Tim 
O‘Rayli birinchi va eng ommabop maqolani nashr etdi, bu birinchi bo‘lib ushbu 
atamaning ma'nosini tushuntirib berdi, shuningdek birinchi va ikkinchi avlod 
tarmoqlari o‘rtasidagi farqlarni aniq ko‘rsatib berdi. 
Web 2.0 atamasidan foydalanish asosan ijtimoiy xizmatlar va tarmoqlar bilan 
bog‘liq bo‘lib, ular odamlarni ijtimoiy guruhlarga birlashtirishga, tezda kerakli 
ma'lumotlarni qidirishga imkon beradi. Biroq, guruhning mohir rahbarligi va uning 
ishtirokchilari bilan ma'lumot almashish istagi bo‘lmasdan, shuningdek ba'zi bir 
qo‘shimcha vositalarsiz, bu maqsadlarga erishish mumkin bo‘lmaydi. 
Darhaqiqat, barcha ijtimoiy xizmatlar deb nomlangan narsalar faqat Internetda, 
shu jumladan multimediada nashr etishingizga imkon beradi, shuningdek mavzular 
bo‘yicha tashkil etish, qiziqishlar bo‘yicha uyushmalarini yaratish yoki turli xil 
tanlovlarni o‘tkazish kabi turli xil usullardan foydalangan holda ularga 
e'tiboringizni qaratadi. Bunday xizmatlar to‘plami odatda Web 2.0 texnologiyalari 
deb ataladi. Qoida tariqasida, bunday xizmatlardagi nashriyot tizimi juda qattiq va 
ma'lum bir kontent turi uchun optimallashtirilgan: qisqa yozuvlar, fotosuratlar, 
ovozli yoki video yozuvlar uchun. Biroq, ushbu soddalashtirish ushbu 
xizmatlardan dasturlash bilimisiz yoki HTML hujjatlarni yozish qobiliyatisiz 
foydalanish imkonini beradi. Natijada, ushbu xizmatlardan nafaqat IT 
mutaxassislari oddiy foydalanuvchilar ham foydalanishi mumkin, bu ularning 
auditoriyasining sezilarli darajada kengayishiga sabab bo‘ldi. Aslida, bu 
xizmatlarning mavjudligi ularni murakkab Web 1.x nashriyot tizimlaridan ajratib 
turadi. 
Web 2.0-ning yana bir muhim farqi - bu foydalanuvchi qaerdaligini va unga 
ma'lumotni qanday qilib yaxshiroq etkazib berishni aniqlashga imkon beruvchi 
xizmatlaridan faol foydalanish. Bunday xizmatlar deyarli real vaqt rejimida 
dialoglar o‘tkazishga imkon beradi, bu foydalanuvchilar o‘rtasida aloqa 
intensivligini sezilarli darajada oshiradi. Aslida, foydalanish qulayligi va mavjudlik 
holati Web 2.0-da ilgari ishlatilgan texnologiyalarga nisbatan sifat jihatidan 
o‘zgarishi hisoblanadi. 

---

70 
Ta`lim haqida gap ketganda, Web 2.0 texnologiyalari Internet orqali o‘qitishga 
imkon beradi. Biroq, talabalar bilan muloqot qilish uchun odatda bitta alohida 
xizmat yetarli emas: ma'lumotlarni Vikipediya kabi ensiklopediya saytida, 
fotosuratlardagi illyustratsion materiallarda, YouTube kabi saytlarda olingan video 
va audio darslarda, LiveJournal kabi blog saytlarida foydalanish mumkin. Shu 
bilan birga, Web 2.0ning eng diqqatga sazovor joylaridan biri samarali o‘zaro 
muloqot qilish qobiliyatidadir. 
Web 2.0-ni ajratib turadigan texnologiyasi bu o‘qituvchiga bir nechta talabalar 
bilan real vaqt rejimida tezkor xabar almashish yoki tarmoq kundaliklari orqali 
topshiriqlar berish orqali muloqot qilish imkoniyatini beradi. Ijtimoiy xizmatlar 
qatorida sizning darslaringizni rejalashtirishni tashkil qilishga imkon beruvchi 
taqvimlar ham mavjud. Umuman olganda, Web 2.0 formatida o‘qitishni 
boshlashdan oldin o‘qituvchi turli xil xizmatlar bo‘yicha barcha kerakli 
ma'lumotlarni to‘plashi va ularni o‘zaro tarmog bilan bog‘lashi kerak. Yuqorida 
aytib o‘tilganidek, ushbu xizmatlarni sinxronlashtirish talab qilinadi. Shu bilan 
birga, bir xil funktsiyalarga ega bo‘lgan masofaviy ta'limning ixtisoslashtirilgan 
tizimlari mavjud. Biroq, bunday tizimlardan foydalanish juda qiyin va 
o‘qituvchilardan ma'lum malakalarni talab qiladi. Ayni paytda, Web 2.0 xizmatlari 
past malakali foydalanuvchilar uchun optimallashtirilgan. 
Web 2.0 an'anaviy dasturiy ta'minot mahsulotlarining ishlash usulini 
o‘zgartiradi. Maxsus interfeyslarning keng qo‘llanilishi tanish dasturlarning 
brauzer orqali ishlay boshlashiga olib keladi. Bu shuni anglatadiki, har bir kishi 
faqat web-ilovalar bilan ishlaydi - onlayn matn muharriri, elektron jadval 
protsessori, organayzer, xatcho‘plarni saqlash xizmati, fayllarni saqlash vositalari, 
musiqa tinglash. Buning natijasida foydalanuvchining erkin harakati ta'minlanadi - 
tarmoq bilan oddiy kompyuterda bo‘lgani kabi ishlashingiz mumkin bo‘ladi. 
Bunday holda, barcha ilovalar brauzer orqali ishlaydi va foydalanuvchiga faqat 
operatsion tizim, brauzerning o‘zi va Internetga kirish kerak bo‘ladi. 
Web 2.0 kontseptsiyasini yaratuvchilari e'tiborni qaratgan keyingi nuqta - bu 
kontent yaratuvchisi va uning iste'molchisining avvalgi rollarini qayta 
taqsimlashdir. Web 2.0dagi vazifalarning bunday ajratilishi asta-sekin yo‘q bo‘lib 
ketmoqda va kontent iste'molchilari, ya'ni Internet foydalanuvchilari asta-sekin uni 
yaratish jarayonining to‘laqonli ishtirokchilariga aylanishmoqda. 
Ta'limda Web 2.0 birinchi navbatda o‘quv vositalariga brauzer orqali kirish 
bilan bog‘liq. Bunga qo‘shimcha ravishda, Web 2.0 printsipini amalga oshiradigan 
yana bir qator qo‘shimcha vositalar paydo bo‘lmoqda - bu RSS va mobil ta'limni 
qo‘llash. Mobil shaklidagi kurslar talabaga nafaqat kompyuterda, balki har qanday 
bo‘sh vaqtda, hatto uydan tashqarida ham ma'ruzalar tinglash imkoniyatini beradi. 

---

71 
Yangi texnologiyalarning o‘ziga xos xususiyati, shuningdek, o‘quv mazmunini 
mustaqil 
ravishda 
shakllantirish va 
o‘zgartirishdir. Masofaviy o‘qitish 
o‘qituvchilari ta'kidlashlaricha, wiki texnologiyalari va bloglari kabi vositalardan 
foydalanishda talabalar belgilangan mavzularni o‘zaro muhokama qilishdan butun 
dunyo mutaxassislari bilan kengroq mavzularni muhokama qilishga o‘tadilar. 
Web 
2.0da 
tatbiq 
etilgan 
boshqa 
texnologik 
yangiliklar 
tarmoq 
o‘tkazuvchanligi va multimedia - video va audio materiallarning hamma joyda 
ishlatilishi bilan bog‘liq. Hozirda iPod yoki mp3 pleerda tinglash mumkin bo‘lgan 
audiokitoblar, shuningdek mobil ko‘rinishidagi ma'ruzalar to‘liq ishlatilmoqda. 
Mobillik va zamonaviy ommaviy axborot vositalarida joylashtirilishi mumkin 
bo‘lgan katta miqdordagi tarkib talabalarning xabardorligi va bilimini oshirishga 
yordam beradi. 
Shunday qilib, ta'limdagi Web 2.0 kontseptsiyasi ta`limda quyidagi 
funktsiyalarni nazarda tutadi: RSS yangiliklarga obuna bo‘lish, mobil 
ko‘rinishidagi onlayn ma'ruzalar, hamkorlikdagi loyihalar yaratish uchun wiki 
muhiti, o‘qituvchilar bloglaridan foydalanish va talabalar muayyan kurslarni 
o‘rganishida ta'lim mazmunini shakllantirish. 
Bunday holda, Web 2.0 kontseptsiyasi nafaqat o‘qituvchidan talabalarga, balki 
talabalar o‘rtasida va talabalardan o‘qituvchilarga ham bilim almashish 
imkoniyatini beradi. Ushbu holat yuqori sifatli ta'lim muhitini shakllantiradi, 
chunki kursni o‘qiyotganda nafaqat o‘qituvchiga, balki o‘rganilayotgan sohadagi 
boshqa mutaxassislarga savol berish mumkin bo‘ladi. 
Web 2.0 texnologiyalari o‘quv dasturlariga kirishni keskin oshirish, 
katalogizatsiya va reytinglarni kiritish orqali o‘qitishning samaradorligi va sifatini 
oshirishni maqsad qiladi. O‘quv kursi turli xil mualliflarning o‘quv materiallari 
to‘plami sifatida aniq va shaffof reytingga ega bo‘lgan kurslar katalogidan iborat 
bo‘lishi mumkin, shunda talaba barcha kurslardan birini tanlab kursni tinglagandan 
so‘ng, umumiy reytingga o‘z ovozini qo‘shish imkoniyatiga ega bo‘ladi.