Matematika o‘qituvchilar uchun metodik qo‘llanma Yangi nashr

5
. 
O‘quvchilarga tushuncha beri-
ladi. Soat necha bo‘lganini topamiz 
va yozamiz. 
1. Soat 5
2. Soat 2
3. Soat 4
4. Soat 11
5. Soat 6
155
Soat turlari bilan tanishamiz.
Vaqt va vaqt birliklari 
14-dars
Vaqt – hodisa kechishi davomiyligini 
ifodalaydi. Soat – vaqtni o‘lchovchi asbob. 
Soatning katta mili minut-
larni koʻrsatadi, kichik 
chiziqlar minutni bildiradi.
Agar 
soat mili
2 sonini, 
minut mili
esa 
12 sonini ko‘rsatsa, soat
2 bo‘ldi deyiladi.
Soatning kichik mili 
soatlarni koʻrsatadi, 
kat ta chiziqlar soatni 
bildiradi.
Bunday soatlarni qayerda koʻrgansiz?
1.
2.
Soat bilan tanishamiz.
Soat mili
Minut mili
3.
Soat necha boʻlganini aytamiz. 
Soat 12
Soat 2
Soat 4
156
6 cm
8 
cm
8 
cm
6 cm
5 cm
3 
cm
3 
cm
2 c
m
2 cm
3 cm
7 c
m
6 cm
4.
Shakllarning perimetrini hisoblaymiz.
5.
Soat necha boʻlganini aytamiz va yozamiz.
99
33
66
1122
55
44
22
11
1111
1100
88
77
99
99
99
33
33
33
66
66
66
1122
1122
1122
55
55
55
44
44
44
22
22
22
11
11
11
1111
1111
1111
1100
1100
1100
88
88
88
77
77
77
99
33
66
1122
55
44
22
11
1111
1100
88
77
99
99
99
33
33
33
66
66
66
1122
1122
1122
55
55
55
44
44
44
22
22
22
11
11
11
1111
1111
1111
1100
1100
1100
88
88
88
77
77
77
99
33
66
1122
55
44
22
11
1111
1100
88
77
99
99
99
33
33
33
66
66
66
1122
1122
1122
55
55
55
44
44
44
22
22
22
11
11
11
1111
1111
1111
1100
1100
1100
88
88
88
77
77
77
99
33
66
1122
55
44
22
11
1111
1100
88
77
99
99
99
33
33
33
66
66
66
1122
1122
1122
55
55
55
44
44
44
22
22
22
11
11
11
1111
1111
1111
1100
1100
1100
88
88
88
77
77
77
Vaqt va vaqt birliklari 
15-dars
1.
Eslaymiz. 
Minut mili bir marta aylanguncha 1 soat vaqt oʻtadi. 
Minut mili yarim aylanguncha yarim soat vaqt oʻtadi. 
Bu holatda minut mili 6 sonini koʻrsatadi.
Agar minut mili 
6 sonini ko‘rsatib, soat mili 
7 va 8 sonlari orasida 
bo‘lsa, soat 7 yarim 
bo‘ldi deyiladi.
7:30 
ko‘rinishida yoziladi.
99
33
66
1122
55
44
22
11
1111
1100
88
77
yarim
2.
Hisoblaymiz.
57 + 4 − 37 
91 − 6 − 15 
72 − (36 + 9) 
66 + (40 − 9) 
@edurtm_uz

---

A
b
D
140
15-DARS: 
VAQT VA VAQT BIRLIKLARI
Maqsad:
vaqt birliklari – soat, minut orasida munosabat o‘rnatadi. Soat 
bo‘yicha vaqtni minutgacha aniqlaydi.
1. 
Mavzu bo‘yicha tushuncha beriladi. 
Eslaymiz. Minut mili bir marta aylanguncha 1 soat vaqt o‘tadi. Minut mili 
yarim aylanguncha yarim soat vaqt o‘tadi. Bu holatda minut mili 6 sonini 
ko‘rsatadi. 
Berilgan rasmlarga qaraymiz. Uni yarim deb ataymiz va quyidagi 
ko‘rinishda yozamiz: 7: 30. 
Agar minut mili (katta qizil tayoqcha) 6 sonini ko‘rsatib, soat mili (kichik 
qizil tayoqcha) 7 va 8 sonlari orasida bo‘lsa, soat 7 dan o‘ttiz minut o‘tdi yoki 7 
yarim bo‘ldi deb aytiladi. 
2. 
Berilgan ikki amalli misollarni bajarib, ifodaning qiymatini topamiz. Es
-
laymiz. Birinchi qaysi amallarni bajaramiz? 
57 + 4 – 37 = 24
 
72 – (36 + 9 ) = 27
91 – 6 – 15 = 70
 
66 + (40 – 9) = 91 
3. 
Rasmda berilgan soatlarga qaraymiz. Soat milli va minut millari qaysi 
sonni ko‘rsatyapti? Soat necha bo‘lganini topamiz va yozamiz. 
1. Soat 9: 30 
2. Soat 1: 30
3. Soat 7: 30
4. 
Soatlarni farqlaymiz.
Oddiy soatda vaqtni soat va mi-
nut millari orqali bilamiz. 
Elektron soatda vaqtni soat va 
minut ko‘rinishida bilamiz. Quyida-
gicha yoziladi: 7: 00 
Ikki nuqtaning chap tomonida 
turgan son soatni, chap tomonida 
turgan son esa minutni bildiradi. 
5. 
O‘quvchilarga tushuncha 
beriladi. Rasmlarga qarab bir xil 
vaqtni ko‘rsatayotgan soatlarni 
tutashtiramiz. 
1. 4: 00 va 4: 00 
2. 5: 30 va 5: 30
3. 6: 30 va 6: 30
156
6 cm
8 
cm
8 
cm
6 cm
5 cm
3 
cm
3 
cm
2 c
m
2 cm
3 cm
7 c
m
6 cm
4.
Shakllarning perimetrini hisoblaymiz.
5.
Soat necha boʻlganini aytamiz va yozamiz.
99
33
66
1122
55
44
22
11
1111
1100
88
77
99
99
99
33
33
33
66
66
66
1122
1122
1122
55
55
55
44
44
44
22
22
22
11
11
11
1111
1111
1111
1100
1100
1100
88
88
88
77
77
77
99
33
66
1122
55
44
22
11
1111
1100
88
77
99
99
99
33
33
33
66
66
66
1122
1122
1122
55
55
55
44
44
44
22
22
22
11
11
11
1111
1111
1111
1100
1100
1100
88
88
88
77
77
77
99
33
66
1122
55
44
22
11
1111
1100
88
77
99
99
99
33
33
33
66
66
66
1122
1122
1122
55
55
55
44
44
44
22
22
22
11
11
11
1111
1111
1111
1100
1100
1100
88
88
88
77
77
77
99
33
66
1122
55
44
22
11
1111
1100
88
77
99
99
99
33
33
33
66
66
66
1122
1122
1122
55
55
55
44
44
44
22
22
22
11
11
11
1111
1111
1111
1100
1100
1100
88
88
88
77
77
77
Vaqt va vaqt birliklari 
15-dars
1.
Eslaymiz. 
Minut mili bir marta aylanguncha 1 soat vaqt oʻtadi. 
Minut mili yarim aylanguncha yarim soat vaqt oʻtadi. 
Bu holatda minut mili 6 sonini koʻrsatadi.
Agar minut mili 
6 sonini ko‘rsatib, soat mili 
7 va 8 sonlari orasida 
bo‘lsa, soat 7 yarim 
bo‘ldi deyiladi.
7:30 
ko‘rinishida yoziladi.
99
33
66
1122
55
44
22
11
1111
1100
88
77
yarim
2.
Hisoblaymiz.
57 + 4 − 37 
91 − 6 − 15 
72 − (36 + 9) 
66 + (40 − 9) 
157
3.
Soat necha boʻlganini aytamiz va yozamiz.
9
3
6
12
5
4
2
1
11
10
8
7
9
3
6
12
5
4
2
1
11
10
8
7
9
3
6
12
5
4
2
1
11
10
8
7
4.
Soatlarni farqlaymiz: 
9
3
6
12
5
4
2
1
11
10
8
7
9
3
6
12
5
4
2
1
11
10
8
7
Oddiy soat
Elektron soat
soat
minut
5.
Bir xil vaqtni koʻrsatayotgan soatlarni tutashtiramiz.
9
3
6
12
5
4
2
1
11
10
8
7
9
3
6
12
5
4
2
1
11
10
8
7
9
3
6
12
5
4
2
1
11
10
8
7
9
3
6
12
5
4
2
1
11
10
8
7
9
3
6
12
5
4
2
1
11
10
8
7
9
3
6
12
5
4
2
1
11
10
8
7
9
3
6
12
5
4
2
1
11
10
8
7
9
3
6
12
5
4
2
1
11
10
8
7
Vaqt va vaqt birliklari 
16-dars
1.
Eslaymiz: soatning katta mili – minutlarni koʻrsatadi.
9
3
6
12
5
4
2
1
11
10
8
7
5 minut
1 oraliq = 1 minut
Soatdagi chiziqchalar soni 
60 ta. Bitta chiziqchadan 
boshqasigacha boʻlgan oraliq 
1 minutni bildiradi.
@edurtm_uz

---

A
b
D
141
16-DARS: 
VAQT VA VAQT BIRLIKLARI
Maqsad:
vaqt birliklari – soat, minut orasida munosabat o‘rnatadi. Soat 
bo‘yicha vaqtni minutgacha aniqlaydi.
1. 
Mavzu bo‘yicha o‘qituvchi tomonidan tushuncha beriladi. Eslaymiz: so
-
atning katta mili – minutlarni ko‘rsatadi. Berilgan rasmga qaraymiz. Soatda
-
gi chiziqchalar soni 60 ta. Bitta chiziqchadan boshqasigacha bo‘lgan oraliq
1 minutni bildiradi. 
Vaqtning o‘qilishi va belgilanishini eslab qolamiz. Rasmlardagi soatlarga 
qaraymiz:
1. 1: 30
O‘qilishi: soat 1 dan 30 minut o‘tdi yoki bir yarim bo‘ldi. 
2. 12: 45
O‘qilishi: soat 12 dan 45 minut o‘tdi yoki 15 ta kam bir.
3. 1: 07
O‘qilishi: soat birdan 7 minut o‘tdi (nol o‘qilmaydi).
Diqqat, eslab qoling! 
1 sutka = 24 soat. 
1 soat = 60 minut.
Yarim soat = 30 minut. 
2. 
Rasmlarga qaraymiz. Ularga mos keluvchi vaqtlarni aytamiz. 
1-rasm = kechki 10: 00. 
2-rasm = ertalabki 10: 00.
3. 
Berilgan topshiriqni bajaramiz va yozamiz. Film namoyishi davomiyli
-
gi 3 soat-u 15 minut. U soat 8: 30 da 
boshlansa, qachon tugaydi? 
 8: 30 + 3: 15 = 11: 45.
Amal quyidagicha bajariladi. Bu 
yerda soatga soatni, minutga mi-
nutni qo‘shamiz. Bu yerda ikki nuq-
ta soat va minutlarini ajratib ko‘rsa
-
tadi. 
4. 
Berilgan ikki amalli misollarni 
bajarib, ifodaning qiymatini topa
-
miz. Eslaymiz. Birinchi qaysi amal
-
larni bajaramiz?
(50 + 10 ) ÷ 6 = 10 
(100 – 80) ÷ 2 = 10
(80 – 40) + 6 = 46 
70 – (43 – 3) = 30
5. 
O‘quvchilarga o‘qituvchi to-
monidan tushuncha beriladi. Qaysi 
soatlar bir xil vaqtni ko‘rsatmoqda? 
157
3.
Soat necha boʻlganini aytamiz va yozamiz.
9
3
6
12
5
4
2
1
11
10
8
7
9
3
6
12
5
4
2
1
11
10
8
7
9
3
6
12
5
4
2
1
11
10
8
7
4.
Soatlarni farqlaymiz: 
9
3
6
12
5
4
2
1
11
10
8
7
9
3
6
12
5
4
2
1
11
10
8
7