Materialshunoslik va yangi materiallar texnologiyasi

Bosim ostida ishlov beriladigan latunlar.
Bu latunlar ikki turga bo’­linadi:
α - latunlar. Bu latunlarning tarkibida ruxning miqdori 39 % gacha bo’lib, ularning strukturasi asosan ruxning misdagi qattiq eritmasi bo’lgan α - kristallardan iborat.
α - qattiq eritmaning kristallarining rangi xar-xil bulishiga sabab ularning namunaning yuzasiga xar-xil kristalografik yuzalari bilan chiqishida va bu yuzalarning kimyoviy eritma ta’sirida bir xilda emirilmasliklarida (kristallarning anizotropik xossalari).
α – qattiq eritmaning kristallarining rangi xar-xil bo’lishiga sabab ularning namunaning yuzasiga xar-xil kristallografik yuzalari bilan chiqishida va bu yuzalarning kimyoviy eritma ta’sirida bir xilda emirilmasliklarida (kristallarning anizotropik xossalari).
α – latunlar quyidagi markalar bo’yicha ishlab chiqariladi: l60, l63, l68, l70, l80, l85, l90, l96.
α – latunlar juda yumshoq. Ulardan bosim ostida ishlov berilib xar-xil homashyo materiallar: yupqa list, falga, lenta, truba, sim va boshqalar ishlab chiqariladi.

Maxsus latunlar. Bu latunlarning tarkibida ruxdan tashqari boshqa elementlar ham bor. Latunlarni legirlashdan maqsad ularning mexanik hossalarini yaxshilashdan iborat. Maxsus latunlarning l xarfidan keyin legirlovchi elementlarning nomlari belgi sifatida yoziladi.
Masalan: S – qo’rg’oshin, 0 – qalay, J – temir, M – marganets, N – nikel, K – kremniy, A – alyuminiy va boshqalar.

α + β latunlarning strukturasi (sxemasi)
Xarflardan keyin latundagi misning miqdori va legirlovchi elementlarning miqdorlari (%) conlar bilan ko’rsatiladi.
Masalan: LS 59-1 latunning tarkibida 57/60 % mis va 0,8-1,5 % qo’rg’oshin bor, qolgani esa rux atomlaridan iborat.
Maxsus latunlar ikki turga bo’linadi:

• 
  Quyma latunlar: LK 80-3L, LKS 80-3-3L, LAJ 66-3-2
  

LMsJ 52-1-1 va boshqalar;

• 
  Bosim ostida ishlov berilgan latunlar: LAJ 60-1-1, LS 59-1,
  

LJMs 59-1-1 va boshqalar.
Bronza
Bronza deb misning qalay va boshqa elementlar (Al, Si, Be, Pl) bilan legirlanishiga qarab bronzalar: qalayli, alyuminiyli, kremniyli, berilliyli turlarga bo’linadi.
Bronzalar Br. xarflari va legirlovchi elementlarning bosh xarflari bilan, hamda ularning miqdorini ko’rsatadigan sonlar bilan belgilanadi, Masalan: Br. 0SS 4-4-2,5 markali bronzaning tarkibida qalay (0)-4%, rux (S)-4%, qurg’oshin (S)-2,5 % bor.
Qalayli quyma bronzaning strukturasi ikki fazadan iborat: α - dendrit kristallar (qalayning misdagi qattiq eritmasi) va ular orasida joylashgan evtektoid aralashma (α + β) (3 rasm). Bu erda b-Si₃₁ S_ng birikmasi.
Qalayli quyma bronza antifriktsion (engil sirpanadigan) detallar, tishli g’ildiraklar, sirpanma podshipniklar va nam havoda hamda dengiz suvlari ta’sirida ishlaydigan detallar tayyorlash uchun ishlatiladi.