Mavzu : xatoliklar va o’lchashlarning xatoliklari reja

M untazam xatolik deb bitta va aynan xuddi shu fizikaviy kattalikni
takr°riy o ‘lchashlar mobaynida muayyan qonuniyat asosida hosil
b0‘ladigan, saqlanadigan yoki o'zgaradigan o ‘lchash natijasi xatoligining
taspkil etuvchisiga aytiladi.
Umumiy xatolikni quyidagicha tasvirlashimiz mumkin (3.2-rasm):
muntazam xatolik, tasodifiy xatolik va qo‘pol xatolik.
Muntazam xatoiiklaming kelib chiqish sabablari turli-tuman bo‘iib,
tahlil va tekshiruv asosida ulami aniqlash va qisman yoki butunlay bartaraf
etish mumkin bo‘ladi. Muntazam xatoiiklaming asosiy guruhlari quyidagilar hisoblanadi:
• uslubiy xatoliklar;
■ asbobiy (qurilmaviy) xatoliklar;
■ subyektiv xatoliklar.

2. Muntazam xatolik deb aynan bitta kattalikni qayta o‘lchash vaqtida

qonuniy o'zgaruvchan yoki doimiy bo'luvchi xaiolikga aytiladi. Muntazam
xatolikka misol, o'lchash asbobini rostlash paytida o-zgarishlar bo‘lishi
mumkin bo'lgan, vaqt bo‘yicha qonuniyatning o ‘zgarishi bo‘lishi mumkin.
Tasodifiy xatolik deb bitta va aynan shu qiymatni sinchiklab
о tkazilgan ko‘p marotabali o ‘lchashda tasodifan o ‘zgaruvchi xatolikka
aytiladi. Masalan, valuing kesim yuzasi kattaligini o‘ichashda aynan shu
asbob bilan o‘sha o ‘lchanayotgan kattalikning iurli qiymatlari olinadi.
Muntazam va tasodifiy xatoliklar ko‘proq bir vaqtda paydo bo‘ladi.
Muntazam xatolikni, uni keltirib chiqaruvchi sababi, 0‘lchash jarayonida
kelib chiqish xarakteri bo'yicha hamda o ‘zgarish xarakteriga qarab, turlash qabul qilingan.
1. 0 ‘zgarm as (doimiy) xatoliklar - qiymati uzoq vaqt mobaynida.
ya’ni,tqator o'lchashlar bajarilgan vaqt mobaynida o'zgarmaydigan xatolik.
Masalan, tarozi toshining muntazam xatoiiklari, ko'rsatuvchi asboblarning
graduirovka xatoligi kabilami keltirishimiz mumkin.
2. Progressiv xatoliklar - uzluksiz o'suvchan yoki kamayuvchan
xatoliklar. Masalan, o'lchash asbobining biron qismidagi kontaktni yoki
biror-bir detalining yevilishidan kelib chiqadigan xatoliklar.
3. Davriy xatoliklar - qiymati vaqtning davriy vazifasi yoki o'lchash
asbobining ko'rsatkichi suriiishi vazifasiga bog'liq bo'lgan xatolik. Davriy
xatolik shkalasi aylana shaklida ishlangan asboblar uchun xos (chiziqli
kichik siiiishlami o'lchash uchun mo'ljallangan soat ko'ritiishida ishlangan
indikator). Bu xatolik shkala o'qi bilan ko'rsatkichning aylanish o'qi mos
tushmasligidan hcsil bo'ladi.
4. M urakkab qonun bo'yicha o'zgaradigan xatoliklar -- bir nechta
muntazam xatoliklarning birgalikda ta’siridan hosil bo'ladi.
Muntazam xatolikning o'zgarmas tashkil etuvchisi o'lchash vositasini
sinovdan o'tkazilayotganda uning nol’ holatini to'g'rilashda yoki
sezgirligini tekshirishda namoyon bo'ladi.
Muntazam xatoliklarning asosiy guruhlari quyidagilar hisoblanadi: