Mavzu. 1918 1939-yillarda ilmiy-texnik taraqqiyotning jadallashuvi, ilm-fandagi yutuqlar

Shimoliy Afrika. Shimoliy Afrika mamlakatlariga Misr, Sudan, Liviya, Jazoir, Tunis, Marokash, Mavritaniya va G‘arbiy Sahroyi kabir kiradi.
Misr sivilizatsiyaviy jihatdan ko‘proq Sharqiy O‘rtayer dengiziga mansub bo‘lsa-da, Afrikaning arab mamlakatlari hayotida katta rol o‘ynaydi. XX asr oxiri —XXI asr boshlarida Misr iqtisodiy rivojla- nishda, qishloq xo‘jaligi, madaniyatda katta yutuqlarni qo‘lga kiritdi, rivojlangan sayyohlik industriyasini yaratdi, mamlakatning valuta za- xirasi to‘xtovsiz ortib bordi. Bu yutuqlar Misrga arab va musulmon dunyosining yetakchisi bo‘lish imkonini berdi.Ammo 2000-yillarga kelib, Misrda ham islom fundamentalizm! faollashib qoldi. Ular bosimi ostida Misr prezidenti Husni Muborak 2011-yili iste’foga chiqdi. Shundan so‘ng bo‘lib o‘tgan prezidentlik saylovlarida «Musulmon birodarlar» radikal tashkilotidan nomzod Mu­hammad Mursi g‘alaba qozondi. M. Mursi mamlakat prezidenti «in- qilob himoyasiga yo‘naltirilgan har qanday dekretni» imzolashi va u sudda rad etilishi mumkin emasligini belgilab qo‘ydi. Bu hara- kati uchun muxolifatchilar M. Mursini hokimiyatni egallab olishda, diktaturani tiklashda aybladi. Armiyada norozilik boshlandi. Natijada
yili M. Mursi harbiylar tomonidan ag‘darildi va qamoqqa olindi. Hokimiyatga mudofaa vaziri general Abdul Fattoh as-Sisi keldi. U
yili bo‘lib o‘tgan saylovlarda Misr prezidenti etib saylandi.
«Musulmon birodarlar» terrorchi tashkilot deb e’lon qilindi, uning
faollari qatag‘onga uchradi. M. Mursi va tashkilotning yana bir qator faollari o‘lim jazosiga hukm qilindi.
Ammo Misrda terroristik xavf yuqoriligicha qolmoqda. 2017-yil 24-noyabrda ISHID tarkibiga kiruvchi «Viloyat Sinay» terrorchi tashki- loti vakillari Sinay yarimorolidagi masjidda juma namozi paytida port- lash uyushtirib, namozxonlarga qarshi avtomatlardan o‘t ochdi. Oqibatda 235 kishi, jumladan, bolalar halok bo‘ldi, 100 dan oshiq kishi yaralandi.
Sudan XX asr oxiri — XXI asr boshlarida mintaqaning eng qoloq mamlakati bo‘lib qolmoqda. Mamlakat aholisining asosiy qismi qishloq xo‘jaligida band. Sanoat juda sust rivojlangan, mamlakat aholisining faqat 5%i bu sohada band.
Sudanning chegarasi mustamlaka davrida sun’iy bo‘lingan bo‘lib, bu ko‘plab etno-konfessional mojarolarga sabab bo‘lib kelmoqda.
Liviyada M. Kaddafiyning uzoq hukmronligi davrida neftdan olin- gan daromad yirik ijtimoiy islohotlarni amalga oshirish imkonini ber- di. Liviyaliklar Shimoliy Afrikada eng ta’minlangan aholiga aylandi.
Ammo tashqi siyosatda M. Kaddafiy hukumati inqilobiy va terrorchi tashkilotlariga, ayniqsa, islom dini bayrog‘i ostida harakat qiluvchilarga yordam ko‘rsatdi. M. Kaddafiyning nomi bir qator terroristik aktlar bilan bog‘landi va bu xalqaro jamoatchilikning noroziligiga sabab bo‘ldi. 2011-yili Liviyada ham hukumatga qarshi g‘alayonlar boshlandi. Qo‘zg‘olonchilar muvaqqat hukumat tuzib, yordam so‘rab NATOga murojaat qildi. NATO kuchlari Liviyani bombardimon qildi, M. Kad- dafiy o‘ldirildi, ammo turli guruhlar o‘rtasida to‘qnashuvlar to‘xtamadi. 2016-yili mamlakatda fuqarolar urushi boshlanib ketdi. Bu urushda turli turli diniy tashkilotlar ishtirok etmoqda. Urush Liviyani iqtisodiy halokat yoqasiga olib keldi. Millionlab kishilar mamlakatni tark etib, qochoqqa aylandi.
Mintaqaning Jazoir, Tunis, Marokash va Mavritaniya kabi mamla- katlarida ham shu davrda yuz bergan inqiloblar va to‘ntarishlar mu- rakkab ko‘rinishga, ko‘pincha diniy asosga ega bo‘lib, bu jamiyat- larning modernizatsiyaga muhtojligini ko‘rsatmoqda.
Tropik va Janubiy Afrika. 1990-yillari Tropik va Janubiy Afrika mamlakatlarida ham muhim va o‘ta murakkab o‘zgarishlar yuz ber- di. Bular Afrika mamlakatlarining o‘zidagi rivojlanish tendensiyalari va umumjahon ahamiyatiga ega bo‘lgan voqea — «sovuq urush»ning yakunlanishi bilan bog‘liq edi. Ikki qarama-qarshi bloklar o‘rtasida Afrikaga ta’sir uchun kurash yakun topdi.
Afrika mamlakatlarida demokratlashtirish tendensiyalari, fuqaro- lik jamiyatini tuzishga intilish paydo bo‘ldi. Bir partiyali tizimdagi davlatlarning ko‘pchiligi ko‘p partiyali tizimga o‘tdi. Dasturida mark- sizm-leninizm haqidagi nizom saqlanib qolayotgan hukmron partiyalar bu yo‘riqlardan voz kechdilar, marksizmga sodiq qolgan Efiopiyadagi Mengistu Xayle Mariam hukumati 1991-yili ag‘darib tashlandi.
Ammo bu jarayonlar mintaqadagi siyosiy holatni keskinlashtirib yubordi. 1989-yili Liberiyada etnik asosda boshlangan fuqarolar uru- shi ko‘plab qurbonlar va 1 mln aholining qo‘shni davlatlarga om- maviy qochishiga olib keldi. Mamlakat xarob ahvolga keldi. Faqat Liberiyaga xalqaro harbiy kuchlarni kiritish ahvolni biroz tartibga keltirdi.
Syerra-Leoneda ham harbiy to‘ntarishlar va qurolli mojarolar fu­qarolar urushiga olib keldi. Faqat BMT aralashuvi keskinlikni biroz yumshatdi, ammo mamlakat iqtisodi vayron bo‘lgan edi.
Ruanda va Burundida ham qonli mojarolar bo‘lib o‘tdi. 1990-yillar o‘rtalariga kelib tutsi va xutu xalqlari o‘rtasidagi kurash keskinlashib, genotsidga olib keldi. Natijada Ruandaning 1 mln ga yaqin aholisi halok bo‘ldi, Burundida 1 mln ga yaqin kishi qochoqqa aylandi.
1997-yili Kongo Demokratik Respublikasida Mobutuning dikta- torlik rejimi ag‘darildi. Ammo yangi hukumat uzoq yillar davomida to‘planib qolgan ijtimoiy-iqtisodiy inqirozni yengib, etnik ziddiyatlarni yumshata olmadi. BMT Kongo Demokratik Respublikasini dunyoning eng qashshoq mamlakati deb tan oldi.



Gender tengsizlik xaritasi: yashil rang - gender tengsizlikning past darajasi; qizil rang - gender tengsizlikning yuqori darajada
Kongo inqiroziga Afrikadagi qator davlatlar: Janubiy Afrika Res- publikasi, Angola, Namibiya, Uganda, Ruanda, Zimbabve ham u yoki bu darajada hissa qo‘shdi. Ularning barchasi mojaroni tinch yo‘l bi­lan hal qilish to‘g‘risida bayonot bersalar-da, bir guruhi markaziy hokimiyatni, boshqalari isyonchilarni qo‘llab-quvvatladi.Hozirgi kunda qashshoqlik va korrupsiya bilan birga mamlakat- ning eng katta muammolaridan biri gender tengsizlik bo‘lib qolmoq- da. Ayollarga nisbatan zo‘ravonlik oddiy hol bo‘lib, eng dahshatlisi, aholining katta qismi buni oddiy hol sifatida qabul qiladi. Boshqa bir muammo Afrika mamlakatlarida zamonaviy qullikning saqlanib qolayotganligi bo‘lmoqda. Ayniqsa, bolalarning qullik holati jahon ja- moatchiligini tashvishga solmoqda. Bugun Afrika mamlakatlarida mil- lionlab bolalar qullik holatida hayot kechirishayotir.
Bu kabi kulfatlar Tropik va Janubiy Afrikaning katta qismidagi holatni aks ettiradi. Ijtimoiy-iqtisodiy inqiroz borgan sari kuchayib bor- di. Aholi o‘sish darajasining yuqoriligi ishsizlik muammosini yanada keskinlashtirdi. Jahon bozorida Tropik va Janubiy Afrika xomashyo- siga bo‘lgan talabning kamayishi mintaqa mamlakatlari iqtisodiga katta zarba bo‘ldi. Afrikaning ko‘plab mamlakatlarida aholi jon boshiga yillik daromad 1960-yildagidan ham pastga tushib ketdi. Faqat XXI asr boshlarida ijobiy tomonga o‘zgarish boshlandi. Ammo XXI asrda afri- kaliklar oldida katta muammolar turgani aniq. Bulardan eng kattasi demografik muammo. Qashshoqlik, dahshatli kasalliklarga qaramasdan, XXI asr boshlarida Afrikaning ko‘plab mamlakatlarida aholining yil- lik o‘sishi juda yuqori. BMTning hisob-kitobiga ko‘ra, Afrika aholisi 2050-yilga kelib 2 mlrd kishiga yetadi. Bu yangi asrda Afrika juda katta muammolar oldida turganligidan dalolat beradi.
Armiya — davlatning qurolli kuchlari. Uning asosiy i.|vazifasi mamlakatni tashqi dushmandan himoya qilish.