Mavzu. 1918 1939-yillarda ilmiy-texnik taraqqiyotning jadallashuvi, ilm-fandagi yutuqlar

MDHning tashkil topishi. 1991-yilning oxiriga kelib barcha so- biq respublikalar SSSR tarkibidan chiqqanligini e’lon qildilar. 1991- yil 8-dekabrda Rossiya, Ukraina va Belarus rahbarlari yig‘ilib, SSSR siyosiy birlik sifatida tugatilganligini va Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligi (MDH) tuzilganligini tasdiqladilar.
1991-yil 25-dekabr kuni SSSR prezidenti M. Gorbachyov davlat boshlig‘i vakolatlarini o‘zidan soqit qilganligi to‘g‘risida bayonot berdi.



MDH bayrog‘i
1991-yil dekabrda Turkmaniston poy- taxti Ashxobod shahrida beshta Marka- ziy Osiyo respublikalari rahbarlarining uchrashuvi bo‘lib, unda a’zo davlat- larning tengligi va barchasining MDH ta’sischisi sifatida ittifoqqa qo‘shilishi ma’lum qilindi. 1991-yil dekabrda Qo- zog‘istonning Olmaota shahrida bo‘lib o‘tgan uchrashuvda Deklaratsiya qabul qilinib, SSSR xalqaro huquq subyekti va geosiyosiy reallik sifatida o‘z faoliyatini tugatganligi ta’kidlandi. Shu yil oxirigacha Boltiqbo‘yi respublikalari — Latviya, Litva, Estoniyadan tashqari barcha sobiq
sovet respublikalari MDH tarkibiga kirdi. Ammo Gruziya 2008-yili, Ukraina esa 2014-yildan MDH faoliyatida qatnashmasligini ma’lum qildi. Mo‘g‘uliston MDHning bir qator tuzilmalarida kuzatuvchi si- fatida ishtirok etib kelmoqda. 2008-yili Afg‘oniston MDHga kirish istagini bildirib, hozir MDH parlamentlararo assambleyasida kuzatuv- chi sifatida ishtirok etmoqda.
MDHning tuzilishi SSSR parchalangandan so‘ng sobiq sovet respub­likalari o‘rtasida iqtisodiy va gumanitar aloqalarni saqlab turishda, ijtimoiy va gumanitar halokatlarning oldini olishda, paydo bo‘lgan muammolarni hamkorlikda hal etishda muhim rol o‘ynadi.SSSR tarqalgandan keyingi muammolar. SSSR parchalangan- dan keyin tashkil topgan mustaqil davlatlarda bir qator muammolar vujudga keldi. Shulardan birinchisi siyosiy rivojlanish bilan bog‘liq edi. Sobiq SSSR hududida tashkil topgan mustaqil davlatlarda siyo­siy jihatdan demokratik tizimning qaror topishi juda og‘ir kechdi, aksariyat davlatlarda avtoritar rejimlar o‘rnatildi. Buning bir qancha sabablari mavjud. Eng asosiysi, demokratik tamoyillarning e’lon qili- nishiga qaramasdan, rahbarlik usullarida, ijtimoiy ongda sovet davri- dan beri yashab kelayotgan totalitar tafakkur ustunlik qildi. Natijada, sobiq sovet respublikalarida nisbatan demokratik yo‘l bilan hokimi- yatga kelgan rahbarlar shu yo‘lni davom ettirmadi, turli xil usullar va bahonalar bilan o‘z shaxsiy hokimiyatini mustahkamlash va uni saqlab qolish yo‘lidan bordi. Muxolifat shafqatsiz bartaraf qilindi va oqibatda avtoritar rejimlar shakllandi.
Sobiq sovet respublikalarining iqtisodiy rivojlanishi biroz boshqa- cha kechdi. Ularning bir qismida sovet rejali iqtisodiyotining belgilari saqlanib qolgan bo‘lsa-da, asosiy qismi bozor iqtisodiyoti yo‘lini tanladi.
SSSRning tarqalib ketishi sobiq respublikalar o‘rtasidagi an’anaviy iqtisodiy aloqalarning buzilishiga olib keldi. Mustaqillikka erishgan sobiq sovet respublikalari qaytadan Rossiya ta’siriga tushib qolmaslik uchun ehtiyotkorlik bilan harakat qildilar. Rossiyaning iqtisodiy, texno- logik va harbiy imkoniyatlari pasayishi sababli uning xalqaro may- dondagi obro‘yi ham tushib ketdi. XX asrning so‘nggi o‘n yilida Rossiyaning jahon xo‘jalik aloqalarida ishtiroki keskin qisqardi.
SSSRning parchalanishi Rossiya uchun geostrategik holatning jid- diy o‘zgarishiga olib keldi. Rossiyaning xalqaro obro‘yi ham pasayib, Yugoslaviya, Iroqdagi kabi keskin xalqaro muammolarni hal qilishda deyarli ishtirok etmadi.
1990-yillarning ikkinchi yarmida Rossiyadagi iqtisodiy-ijtimoiy holat va Rossiyadan tashqaridagi ruslar muammosi alohida dolzarblik kasb etdi. Bunga sobiq SSSRning turli hududlaridan Rossiyaga ko‘chib ke- layotganlar muammosi ham qo‘shildi. Shu davrda ruslar dunyodagi eng katta bo‘lingan millat bo‘lib qoldi. SSSR tarqalib ketgandan so‘ng 80 mln rus Rossiya hududidan tashqarida qolib ketdi.1999-yil oxirida B. Yelsin prezidentlik vakolatlarini V. Putinga top- shirdi. 2000-yil mart oyida bo‘lib o‘tgan saylovlarda V. Putin Rossiya prezidenti etib saylandi. U davlatni boshqarish tizimini isloh qildi. Markaziy hokimiyatni mustahkamlab, joylardagi o‘zboshimchalikka chek qo‘ydi. O‘ylab olib borilgan iqtisodiy, ijtimoiy, moliyaviy siyosat tufayli
yillar boshlariga kelib, Rossiya og‘ir ahvoldan chiqib oldi. Tashqi siyosatda AQSH va G‘arbning yetakchi davlatlari bilan munosabatlar tarangligicha qoldi. Ayniqsa, 2014-yili Ukrainada yuz bergan nav- batdagi «rangli inqilob» tufayli hokimiyat almashgandan so‘ng Qrim- ning Rossiyaga qo‘shilishi ortidan G‘arb davlatlari Rossiyaga qarshi iqtisodiy sanksiyalar e’lon qildi, u «Katta sakkizlik» — G-8 dan chiqa- rildi. Rossiya iqtisodiyotida bir qator muammolar paydo bo‘ldi, rubl- ning qiymati tushib ketdi. Hozir Rossiya BRIKS va SHHT doirasida hamkorlikni kuchaytirmoqda. MDH davlatlari o‘rtasidagi o‘zaro muno­sabatlar ham oson kechmadi. Rossiya bilan Ukraina o‘rtasida Qora dengiz flotini bo‘lib olish, Qrim yarimorolidagi Sevastopol shahrining maqomi to‘g‘risida keskin bahslar ketdi. Rossiya bilan Boltiqbo‘yi dav­latlari o‘rtasida ham u yerda yashovchi ko‘p sonli rusiyzabon aholi huquqlari va hududiy masalalar bo‘yicha qattiq tortishuvlar bo‘lib o‘tdi. Tojikiston va Moldova respublikalarida fuqarolararo mojarolar yuz ber- ganda, Rossiya o‘zining iqtisodiy va strategik manfaatlari yuzasidan bu muammolarni bartaraf qilishda qatnashdi.
2000-yillardan boshlab MDH davlatlari yaxshi iqtisodiy o‘sish sur’atlarini namoyish etmoqda.
yili Ukrainada «rangli inqilob» tufayli ho­kimiyat almashdi.
XXI asr boshlarida Rossiya tashqi siyosatida ham jiddiy o‘zgarishlar yuz berdi. MDH davlatlari bilan ham munosabatlarga katta e’tibor berila boshladi. Masalan, 2017-yili O‘zbekiston va Rossiya munosa- batlari yangi bosqichga ko‘tarilib, ikki tomonlama yirik hamkorlik kelishuvlari imzolandi.2000-yillardan boshlab MDH davlatlari yaxshi iqtisodiy o‘sish sur’atlarini ko‘rsatib kelmoqda. 2012-yil natijalari bo‘yicha MDH davlatlarida YIMning o‘sishi 4 % ni tashkil qildi. Aholi jon boshiga YIMning hajmi bo‘yicha MDH mamlakatlari Lotin Amerikasi, Yaqin Sharq kabi mintaqalarni quvib o‘tdi.
Bugungi kunga kelib, MDHdan tashqari mintaqaviy xalqaro tashki- lotlar ham paydo bo‘ldi. Shanxay Hamkorlik Tashkiloti (SHHT), Boj- xona Ittifoqi shular jumlasidan bo‘lib, O‘zbekiston Respublikasi bu tashkilotlar faoliyatida o‘zaro manfaatdorlik va tenglik asosida qatnashib kelmoqda.
Syezd — tashkilotlar, partiyalar, aholining ma’lum guruhlar vakillarining yig‘ilishi, anjuman.
Plenum — biror tashkilotga saylangan rahbar organlari yoki sud a’zolarining yig‘ilishi. Masalan, O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi plenumi.