Mavzu: bank auditi turlari reja: kirish

4. Tijorat banklarida auditini tashkil etishdagi mavjud muammolar va ularni bartaraf etish yo'llari.
Respublikamizda auditorlik faoliyatini shu jumladan banklarda audit munosabatlarini tartibga solib turadigan qonuniy va me’yoriy hujjatlar to’plamining vujudga keltirilganiga qaramay, umuman auditni, xususan bank auditini xalqaro andozalar talablariga javob beradigan darajada tashkil qilish uchun hozirgi sharoitda harakatdagi qonun va me’yoiy xujjatlarga ayrim qo’shimchalar va to’ldirishlar kiritish zaruriyati tug’ilmoqda.
Tijorat banklarining tashqi auditi ham – moliyaviy hisobotni buzib ko’rsatuvchi, bankning moliyaviy ahvolini yomonlashtiruvchi hamda qonun hujjatlarini buzuvchi umumiy holatlarni aniqlaydi. Lekin, uning maqsadi ichki auditdan farq qilib, moliyaviy hisobotning to’g’ri yoki noto’g’riligi haqida fikr bildirish, xizmatlar, yordam ko’rsatish hamda mijoz bilan hamkorlik qilishdan iborat.
Tashqi audit bankning moliyaviy ahvolini yaxshilash, investorlar, kreditorlarni jalb etish hamda bankka yordam va maslahat berish uchun o’tkaziladi.
Tijorat banklari ichki audit xizmati ish rejasini quyidagi yo’nalish bo’yicha takomillashtirish zarurdir.

1. 
   Bank ichki audit xizmatining 1 yillik ish rejasini tuzish davrida bankni tashqi audit tekshirishlarini o’tkazadigan Audit firma faoliyati bilan muvofiqlashtirish maqsadga muvofiqdir.
   
2. 
   Bank ichki audit faoliyatining 8 yillik ish rejasi Markaziy bank inspektorlik tekshirish rejasi bilan muvofiqlashtirish ortiqcha xarajatlar qilishning oldini olishga olib keladi.
   

Tijorat banklari kredit faoliyatini auditdan o’tkazishni takomillashtirishda avvalombor bank tomonidan Markaziy bank talablaridan kelib chiqib keyin bir yil muddatga tuzilgan kredit siyosatini tahlil qilishga e’tibor berish zarur.
Bundan tashqari, ba’zi banklarning kredit siyosatida kredit ta’minoti bo’lishi mumkin bo’lgan (garov, kafillik va kafolatlar) aniq ko’rsatilmagan. Natijada kreditlarni hujjatlashtirish tartibi to’liq hamma jarayonlarni o’z ichiga olmaydi. Hozirgi kunda, zarur hujjatlarning to’liq olinmasligi va rasmiylashtirilmasligi yomon kreditlarni qaytarishda ayrim muammolarni keltirib chiqarmoqda.
Umuman, jahon amaliyoti shuni ko’rsatmoqdaki, iqtisodiyotni qon tomiri bo’lgan banklar faoliyatini yanada erkinlashtirish, fuqarolarni banklarga bo’lgan ishonchini oshirish, hamda respublika iqtisodiyotiga chet el saromoyadorlarini tijorat banklari orqali jalb qilishda banklarning audit tekshiruvidan o’tkazish muhim bo’lib bormoqda. Banklarning yillik moliyaviy hisobtlarini tashqi auditorlar tomonidan tekshirilishi va ularning natijalarini matbuotda e’lon qilinishi banklar o’rtasida halol raqobat muhitini yaratmoqda.
O’zbekistonda auditorlik faoliyatini rivojlantirish, yo’nalishlari va istiqboli avvalombor iqtisodiy tizimning yangi tamoyillariga o’tish bilan bog’liqdir. 1992 yil dekabrda qabul qilingan va 2000 yil 26 mayda yangi tahrir asosida ishlab chiqilgan «Auditorlik faoliyati to’g’irsida»gi Qonunga muvofiq, aktsiyalari fond birjalarida kotirovka qilinadigan cheklangan moddiy javobgarlikdagi xo’jalik sub’ektlari: banklar, birjalar, investitsion va moliyaviy kompaniyalar, chet el investitsiyalariga ega korxonalarning yillik moliyaviy hisobotlari (balans, foyda va zarar to’g’risidagi hisobotlar) mustaqil ekspertiza qilinmoqda.
Bank operatsiyalarining asosiy qismini kredit (60-70%) operatsiyalari tashkil qiladi. Shuning uchun audit qilishda bu operatsiyalarga katta e’tibor beriladi.
Fikrimizcha birinchi navbatda o’zgarishlar bank ichki audit xizmatini tashkil qilishga tegishli bo’lishi kerak. Markaziy bankning 1999 yilda tasdiqlangan 405- sonli «Tijorat banklari ichki auditiga qo’yilgan talablar to’g’risida»gi nizomga muvofiq Audit Qo’mitalari faoliyatini va umuman bank kengashlari faoliyatini qaytadan ko’rib chiqish zarur. Bank kengashlarning faoliyatini ko’rib chiqishning sababi shundan iboratki, shu masala bo’yicha 2 oktyabr 1998 yil O’zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoni va Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 15 yanvardagi 24-sonli hamda 2000 yildagi 104-sonli qarorlari bilan bank kengashlari ichki audit xizmatini tashkil qilishni tubdan o’zgartirish ko’zda tutilgan edi.
Ammo amaliyotda bank kengashlari faoliyatida va bank ichki audit xizmatini tashkil qilishda kutilgan o’zgarishlar to’lig’icha amalga oshirilmadi. Chunki yirik tijorat banklari kengash a’zolari avvalgidek davlat vazirliklari, koorparatsiyalar va Markaziy bank a’zolaridir.
Bunday sharoitda kengash a’zolarining yuqori lavozimlari va mavqei bank ichki audit xizmati ustidan nazorat qilishga, uni zarur darajada tashkil qilishga vaqtlari ham bo’lmaydi.
Ushbu muammoni hal qilish uchun bank kengash a’zolarining bir qismini shartnoma asosida doimiy ishga qabul qilish uchun konkurs e’lon qilish kerak.
Konkursda g’olib chiqqan eng kuchli bankir-iqtisodchilarni ishga qabul qilish maqsadga muvofiqdir.
Bu o’zgarishlarni amalga oshirishdan avval uning qonuniy asosini yaratish
lozim.
Yuqorida ko’rib chiqilgan muammodan keyingi masala, ya’ni ichki bank auditi xizmatining mustaqilligi kelib chiqadi.
Xususan, xozir amaliyotda bank ichki audit xodimlari va bosh auditor boshqa xodimlar singari (farroshlar singari) umumiy qoidalar asosida ishga qabul qilinadi va bo’shatiladi. Xarakatdagi qonunlarga asosan bu bank kengashi vakolatiga kirsada, Boshqaruv raisi buyrug’iga asosan amalga oshiriladi. Xuddi shu singari ichki audit xodimlari ish haqi bank kengashi vakolatida bo’lsa ham boshqa xodimlar singari hisoblanadi va to’lanadi. Ichki bank auditi xizmatini amalga oshirish bilan bog’liq xarajatlarni moliyalashtirish bosh auditorlar tomonidan tayyorlangan bank kengashi tomonidan tasdiqlangan xarajatlar smetasiga muvofiq amalga oshirilishi zarur. Bu xarajatlar smetasiga kerakli o’zgarishlar kiritish faqat bank kengashi vakolati bilan qilinishi zarur.
Alohida aytib o’tish lozimki, hozir tijorat banklarida bilimli va tajribali ichki audit xodimlarini tayyorlash va qayta tayorlash muammosi mavjud. Chunki ko’pgina tijorat banklarida xodimlarning ishdan bo’shab yangilari ishga kelishi muammosi saqlanib qolmoqda bular hozirgi zamon talablariga moslashtirish uchun doimiy o’quv kurslarini, chet el banklarida amaliyot o’tashini tashkil qilish lozim. Hozirgi davrda bank ichki audit xizmati tomonidan tayyorlanadigan, foydalanidigan va saqlanadigan ichki xujjatlarga talablar tubdan o’zgarishi lozim. Auditorlik faoliyatining xalqaro andozalariga muvofiq doimiy autditorlik fayllarini ishga qo’llash va foydalanish juda qulaydir. Doimiy autditorlik fayllarini bakndagi doimiy yig’ilib boradigan axborot to’plashi bo’lib, tekshirish natijasida yangilanib boradi. doimiy autditorlik fayllarini bankning har bir faoliyati bo’yicha tayyorlash va umumlashtirish mumkin. Misol uchun o’rtacha kattalikdagi tijorat banki auditori uchun quyidagi Doimiy auditorlik fayllari tuziladi: mijozlarni kreditlash; qo’zg’almas mulkni zalogga qo’yib ipoteka krediti va depozitlar bo’yicha aloqa fayl yuritiladi.
Doimiy auditorlik fayllarini tuzish va tayyorlash juda murakkab, ammo undan foydalanish va yangilash juda oson va qulaydir.
Bundan tashqari, doimiy autditorlik fayllari bank faollari bo’yicha, ularning tashkiliy tarkibi, asosiy xodimlar ro’yxati va majburiyatlari bo’limlar va filiallar to’g’risida zarur ma’lumotlarga ega bo’ladi. Bank kengashi va boshqaruvi banyonnomsi va boshqa zaruriy xujjatlarni ham olish mumkin. Kredit amallari bo’yicha: kredit shartnomalari garov, kafolat va kafillik bo’yicha notarial tasdiqlangan xujjatlar to’plami, kredit qo’mitasi bayonnomalari, kredit bo’yicha zarurlarni qoplash zaxira fondini yaratish va uni ishlatish bo’yicha zarur ma’lumotlar ana shu doimiy autditorlik fayllarida saqlanadi.
Tijorat banklari ichki audit xizmati ish rejasini quyidagi yo’nalish bo’yicha takomillashtirish zarurdir.

3. 
   Bank ichki audit xizmatining 1 yillik ish rejasini tuzish davrida bankni tashqi audit tekshirishlarini o’tkazadigan Audit firma faoliyati bilan muvofiqlashtirish maqsadga muvofiqdir.
   
4. 
   Bank ichki audit faoliyatining 8 yillik ish rejasi Markaziy bank inspektorlik tekshirish rejasi bilan muvofiqlashtirish ortiqcha xarajatlar qilishning oldini olishga olib keladi.
   

Tijorat banklari kredit faoliyatini auditdan o’tkazishni takomillashtirishda avvalombor Bank tomonidan Markaziy bank talablaridan kelib chiqib keyin bir yil muddatga tuzilgan kredit siyosatini tahlil qilishga e’tibor berish zarur.
Natijada kreditlarni xujjatlashtirish tartibi to’liq hamma jarayonlarni o’z ichiga olmaydi. Hozirgi kunda, zarur o’ujjatlarning to’lik olinmasligi va rasmiylashtirilmasligi yomon kreditlarni qaytarishda ayrim muammolarni keltirib chiqarmoqda.
O’tkazilayotgan ichki va tashqi auditorlik tekshiruvlari ichki nazorat tizimi hamma vaqt ham to’g’ri bo’lavermasligini ta’kidlashga yo’naltirilgan. Shuning bilan birga banklarda ichki nazorat tizimi yuzaga kelishi mumkin bo’lgan zararlardan ximoya qila oladi deya olmaymiz. Ammo yaxshi tashkil qilingai ichki nazorat tizimi riskni boshqarish va uni rahbariyat uchun unchalik xavfli bo’lmagan darajaga pasaytirish imkonini beradi. Shuni ta’kidlash lozimki, ichki nazorat tizimi aniq, kat’iy darajaga ega emas. U o’zgaruvchan va turli omillar ta’siriga tushishi mumkin.
Nazoratning qo’pol kamchiliklarini aniqlash uchun, har qanday ichki nazorat tizimi doimiy ravishda tekshirib turilishi lozim. Bunday tekshirishlar ichki nazorat tizimini o’zgartirish va risklar darajasini aniqlash imkonini beradi.
Jahon tajribasiga muvofiq itchki va tashqi auditorlik tekshiruvlari o’rnatilgan tartib va standartlar doirasida o’tkazilsagina, u sifatli hisoblanadi. Ichki va tashqi auditorlik tekshiruvlari katta e’tibor bilan rejalashtirilishi, uning o’tkazilishi maxsus xujjatlar bilan birga auditorlik hisobotida aks ettirilishi lozim. Bank auditori hujjatlarni to’plash va tanlab tekshirishda ma’lum talablarga amal qilishi kerak. Auditorlik tekshiruvini o’tkazish mobaynida o’z-o’zini boshqarishni ham yo’lga qo’yish talab etiladi.
Bank sohasida auditorlik tekshiruvlarini o’tkazish O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan ishlab chiqilgan umumiy standartlarga asoslanadi. Bizning fikrimizcha audit standartlarini maxsuslashtirish bank auditini o’tkazish masalalariga uslubiy yondashishning bir xil talabini o’rnatish imkonini beradi.
Xorijiy davlatlarning auditorlik faoliyatidagi tajribasiga tayangan holda, tijorat banklari va kredit tashkilotlarining xususiyatlarini hisobga olib, O’zbekiston Respublikasida bank auditini o’tkazishda qo’llaniladigan standartlarni quyidagi tartibda moslashtirishni tavsiya etamiz:

1. 
   Kredit tashkilotlarining auditini hujjatlashtirish;
   
2. 
   Kredit tashkilotlarining buxgalteriya hisobi va hisobotlarida og’ishishlar mavjudligini baholash.
   
3. 
   Auditorlik riskini minimallashtirish va baholash.
   
4. 
   Auditorlik tanlab tekshirishining hajmi, parametri va uslublari.
   
5. 
   Firmaning ichki nazorat sifatini ta’minlash uchun auditorlik firmasi xodimlarining harakatlari.
   

Ulardan birinchi standartni ko’rib chikamiz:
Standartpiig maqsadi auditorlik ish hujjatlarining yagona shaklini aniqlash, ularning saqlanishi uchun talablar o’rnatish hisoblanadi. Standartning vazifasi kredit tashkilotlarini audit qilishda auditorlik ish hujjatlarining yagona shaklini aniqlash; auditorlik ish hujjatlarining saqlanishi va qo’llanishi bo’yicha auditorlarning harakatlarini aniqlash hisoblanadi. Kredit tashkilotini audit qilishda olingan ma’lumotlar auditorning ish xujjatlarida aks ettirilgan bo’lishi lozim.
Auditorning ish hujjatlari alohida to’ldirilgan jadvallar va hujjatlar shaklida bo’ladi va ular tushuntirishlar, izohlar, kredit tashkiloti rahbarlarining arizalari, kerak bo’lsa foto suratlari, kredit tashkiloti hujjatlariga takliflar, ma’lum ma’noga ega bo’lgan hujjatlar va auditorlik tekshiruvi rahbarlarining talabi bo’yicha unda ishtirok etuvchi auditorlar ro’yxatidap tashkil topinsh kerak. Ushbu standartga ko’ra majburiyligiga qarab auditning ish hujjatlariga doir hujjatlar majburiy va optsion turlarga bulinadi. Majburiy hujjatlarga kuyidagilar kiradi: kredit tashkilotini audit o’tkazish rejasi; kredit tashkilotini audit o’tkazish dasturi; ichki bank riskini baholovchi to’ldirilgan jadval; nazorat riskini baholovchi to’ldirilgan jadval; kredit tashkiloti buxgalteriya balansida og’ishishlar mavjudligi darajasini baholovchi tuldirilgan jadval; "Bajarilgan auditorlik ishlari" shaklidagi jadval natijalaridan olingan tekshirishning xajmi va parametrlari, tekshirish usullarini ta’riflash; iqtisodiy me’yorlar va ularni to’g’rilash bo’yicha to’ldirilgan jadval; kredit tashkilotining kredit siyosati to’g’risidagi ma’lumotlar; kredit tashkiloti tomonidan qimmatli qog’ozlar bo’yicha muomalalar amalga oshirilganda, boshqaruv risklari ma’lumotlari, qimmatli qog’ozlarning narxini yo’qotilishi bo’yicha tashkil etilgan rezervlar xaqida ma’lumotlar.
Auditorning ish xujjatlari tartibli bo’lishi va undagi ma’lumotlar oson o’qiladigan hamda bir xil bo’lishi lozim.
Auditorlik ish hujjatlaridagi ma’lumotlar maxfiy hisoblanib, auditorlik firmasi tomonidan tarqatilmasligi kerak. Auditorlik firmasi kredit tashkilotining ish xujjatlarini taqdim etishi shart emas. Ammo Markaziy bank tomonidan 12 oktyabr 2002 yilda chiqarilgan qaror bo’yicha belgilangan talablar bo’yicha auditorlik hisobotida yoritilishi lozim bo’lgan savollar bilan birgalikda auditor tomonidan bankga bank hisobotini tasdiqlashi va baholashi, pul oqimi tahlili, sof foyda va kapitalni aniqlash, bank aktivlari va passivlarini boshqarish holati va shuningdek hamma ishchi hujjatlari nusxalarini taqdim qilishi lozim1. Qonun xujjatlarida ko’rsatilmagan takdirda, auditorlik firmasi o’zining ish xujjatlarini boshqa shaxslarga ko’rsatishga haqi yo’q va bunga majbur emas (shuningdek soliq organlari va boshqa nazorat qiluvchi tashkilotlarga ham).
Auditorlik xulosasini tuzish uchun auditorlik hisobotlari muhim asos hisoblanadi. Auditorlik tekshiruvining asosiy qismi auditorlik ma’lumotlarining turlarini, usullarini va manbalarini aniqlash hisoblanadi. Auditorlik firmalari qanday usullardan foydalanishi na ularni tasdiqlash uchun asoslari auditorlik xulosasining ishonchliligini tan olishga aniqlik kiritadi.
Buxgalteriya hisobotining ishonchliligi to’g’risida asosli fikr hosil qilish uchun auditor etarlicha auditorlik dalillarini olishi lozim. Bular:

1. 
   buxgalteriya hisobida muomala va qoldiqlarning to’g’ri aks ettirilishini sinchiklab tekshirish;
   
2. 
   analitik ishlar;
   

v) ichki nazoratni tekshirish.
Bank auditori auditorlik dasturida auditorlik dalillarini to’plash uchun qanaqa auditorlik amaliyotiga ega va ularning hajmiga e’tiborini qaratishi lozim. Auditorlik tekshiruvi uchun ma’lumotlarning qat’iy xajmi belgilanmagan. Auditor o’zining kasbiy kobiliyatidan kelib chiqqan holda, bankning buxgalteriya hisoboti xaqida xulosa berishi uchun ma’lumotlarning xajmini mustaqil ravishda belgilaydi. Auditorlik dalillarini olish usullarini aniqlashda moliyaviy ma’lumotlar ogishishi mumkinligini hisobga olish kerak. Auditorlik dalillari ichki, tashqi va aralash bo’lishi mumkii. Ichki auditorlik dalillari iqtisodiy sub’ektdan og’zaki yoki yozma shaklda olinishi mumkin.
Tashqi auditorlik dalillari uchinchi shaxslar tomondan yozma shaklda olinadi(odatda auditorniig yozma so’roviga ko’ra). Aralash auditorlik daliliga yozma yoki og’zaki tarzda iqtisodiy sub’ektdan olingan ma’lumotlar xamda yozma tasdiklangan shaklda uchinchi shaxslardan olingan ma’lumotlar kiradi. Auditorlik firmasi uchun tashqi auditorlik dalili eng axamiyatli va ishonchli hisoblanadi. Keyingi o’rinlarda esa aralash va ichki auditorlik dalillari turadi. Auditorlik dalillari ishonchli va etarli bulishi lozim. Ularning etarliligi holatiga karab, ichki nazorat tizimi bahosiga va risk darajasiga qarab belgilanadi. Auditor ob’ektiv va asosli xulosa tuzishi uchun etarli darajada sifatli dalillar to’plashi kerak. Auditorlik firmasining o’zi to’plagan dalillari, odatda, iqtisodiy sub’ekt taqdim etgan ma’lumotlar dan ishonchliroq hisoblanadi. Shuning bilan birga yozma shakldagi hujjatlar ogzaki olingan dalillardai ishonchliroq hisoblakadi. Auditor tomonidan to’plangan dalillar buxgalteriya hisobi va ichki nazorat tizimini baholash bo’yicha qaydnomalarda, blankalarda, jadval va bayonnomalarda aks ettirilishi lozim. Olingan dalil ma’lumotlari auditorlik xulosasini tuzishda va tekshirilayotgan bank rahbariyatiga audit natijalari bo’yicha hisobot berishda foydalaniladi.
Auditorlik hisoboti ma’lumotlarini olish manbalari quyidagilardan iborat: bank va uchinchi shaxslarning birlamchi xujjatlari; bankning buxgalteriya hisobi registrlari; bankning moliyaviy xo’jalik faoliyati tahlili natijalari; bank va uchinchi shaxslariing og’zaki ma’lumotlari; bank ma’lumotlarini bir-biri bilan va uchinchi shaxs ma’lumotlari bilan taqqoslash; bank mulkiniig inventarizatsiyasi natijalari; yillik buxgalteriya hisoboti va boshqa xujjatlar. Auditorlik hisobotining sifati u olingan manbaga bog’liq. Auditorlar uchun to’g’ridan-to’g’ri o’zlari tekshirgan xo’jalik muomalalari natijalari eng kimmatli hisoblanadi. Auditorlik hisobotining etarliligini aniqlash auditorlik riski darajasiga, mustakil manbalardan guvohlarning mavjudligiga borliq. Agar auditor turli manbalardan olingan ma’lumotlardan foydalansa, u holda auditorlik riski darajasi kamayadi va aksincha auditorlarga iqtisodiy sub’ekt tomonidan taqdim etilgan ma’lumotlar etarli bo’lmasa va u biror hisob yoki muomala bo’yicha etarli ma’lumotlarni yig’a olmasa, auditorlik firmasi bu holatni hisobotda (rahbariyatga) aks ettirishi va bu masalaga auditorlik xulosasini bsrishda e’tibor berishi lozim. Agar uchinchi shaxslardan olingan ma’lumotlar bankning hisob ma’lumotlari bilan bir xil bo’lmasa, auditor bu farqning sabablarini aniqlash maqsadida qo’shimcha choralar ko’rishi lozim. Bunda bank xodimlari, bank rahbarlarini va uchinchi shaxslar orzaki so’rovdan o’tkaziladi. Bank xodimlari va rahbarlarini hamda uchinchi shaxslarni orzaki so’rovdan o’tkazish auditorlik tekshiruvining hamma bosqichida amalga oshirilishi mumkin. Og’zaki so’rov natijalari bayonnoma yoki qisqa tushuntirish tarzida yozib borilishi, unda so’rovniamalga oshirayotgan auditor va so’rovdan o’tayotgan shaxsning ismi-familiyasi ko’rsatilishi shart.
Ayrim so’rovlarni o’tkazish uchun auditorlik firmasi so’rovlardan tashkil topgan varaqalar tayyorlashi mumkin. Bu varaqalarda so’rovdan o’tayotgan shaxsning bergan javobi qayd etiladi. Og’zaki so’rov natijalarining yozma shakli auditorlik tekshiruvining boshqa hujjatlariga ilova qilinishi lozim.
XULOSA
O’rganilgan nazariy manbalar va amaliy ma’lumotlar tahlillaridan kelib chiqib quyidagi umumiy xulosa va takliflar ishlab chiqildi:

1. 
   Bozor iqtisodiyoti sharoitida banklarning samaradorlik ko’rsatkichlari auditini respublikamiz bank tizimidagi o’rni, ahamiyatini o’rgangan holda, bank auditining zarurligi va respublikamizda uning huquqiy asoslarini yaratilishi, tijorat banklari ko’rsatkichlarini audit qilish usullari va nazorat turlari, O’zbekiston Respublikasi tijorat banklarida audit o’tkazishni tashkil qilish asoslari batafsil o’rganib chiqildi.
   
2. 
   Tijorat banklarida samaradorlik ko’rsatkichlari tahlili masalasida hozirgi kunda banklarda olib borilayotgan tijorat banklarida naqd pul muomalasi va kassa operatsiyalarining auditi, kredit operatsiyalar, qimmatli qog’ozlara uditi, hamda chet el valyutasidagi operatsiyalari auditini o’tkazish tartibi ko’ri bchiqildi.
   
3. 
   Respublikamizda bank samaradorlik ko’rsatkichlaria uditini rivojlantirish muammolari va ularning echimlari bo’yicha tijorat banklarini “CAMEL” tizimi bo’yicha baholash masalalari yoritib berildi.
   

Bank operatsiyalarining asosiy qismini kredit (60-70%) operatsiyalari tashkil qiladi. Shuning uchun audit qilishda bu operatsiyalarga katta e’tibor beriladi. Respublikamizda hozirgi kunda kredit operatsiyalarining muammolari mavjud.
Banklarni kredit faoliyatini tekshirish amalda shuni ko’rsatadiki, ko’p bankning ichki instruktiv materiallari va nizomlari ishlab chiqilmagan. Bularga kredit bo’limining nizomi va mansabdor shaxslarni me’yoriy hujjatlari, burchlarini taqsimoti va kredit berish to’g’risida ko’rsatma, kredit qo’mitasini qarori kabilar tekshirilishidir. Bularni borligi banklarda kredit ishi yurituvchisini ratsional tashkil qilishga yordam beradi va xodimlarni o’z vazifalariga bo’lgan mas’uliyatini oshiradi. Tijorat banklarida kredit berish uchun shartnomani rasmiylashtirish jarayonida banklar tomonidan tashkiliy-huquqiy va iqtisodiy xarakterdagi xatolarga yo’l qo’yilmoqda. Ayrim hollarda bankdan qabulqilinayotgan hujjatlar to’liq emasligi yoki to’la rasmiylashtirilmaganini qo’lanmoqda.