Mavzu. Bilimlarga asoslangan iqtisodiyotda axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish

4. Bank tizimida bulutli texnologiyalarini joriy etish tamoyillari

Bank avtomatlashtirishning barcha sohasini ikkita katta sohaga bo‘lish mumkin:

• jo‘natish va to‘lovlarni amalga oshirishni ta’minlovchi elektron to‘lov tizimi;

  
  

• bank ichi va buxgalteriya operatsiyalarini amalga oshiruvchi avtomatlashtirilgan bank tizimi.

  
  

Avtomatlashtirilgan bank tizimini funksional vazifasiga muvofiq uchta tizimostga bo‘lish mumkin:

• 
  
  Front-office (yuqori daraja) — bankni tashqi dunyo bilan munosabatini ta’minlovchi tizim osti. Tizim ostida birlamchi axborotni kiritish, bankning mijozlar, boshqa banklar, birja, O‘zRMB bilan munosabati amalga oshiriladi.
  
• 
  
  Back-office (o‘rta daraja) — umumbank va umumxo‘jalik faoliyatni qo‘llab quvvatlovchi tizim osti. Tizimostiga kredit bilan ishlash kiradi.
  
• 
  
  Accounting (quyi daraja) — buxgalter hisobining mavjud protsedura doirasida bank faoliyatining o‘z vaqtida va tuzatilgan aksiga javob beruvchi tizim osti. Mustaqil Analysis guruhiga — bankning hozirgi holatini tahlil qilish, rejalashtirish va bankning ichki auditini olib borishga mo‘ljallangan operatsiyalar ajratilgan.
  

Bugun bozorda ham mahalliy ham xorijiy ishlab chiqaruvlarning dastur mahsulotlari taqdim etilgan. Taqdim etilgan tizimlar narxi va ish bajarishi bilan bar necha marta farq qiladi. Bank biznesini O‘zbekistonda mustahkamlash ushbu bozorga g‘arb ta’minlovchilarining keng ko‘lamli va qimmatli qarorlari bilan kirib kelishlariga yordam berdi (mySAP Banking, KAPITAL24 Temenos kompaniyasidan, OFSA Oracle kompaniyasidan va bosqalar). Shu bilan bir vaqtda, bozorda mahalliy ishlab chiqaruvchilar tomonidan taqdim etilgan avtomatlashgan tizim sifati ham yaxshilanmoqda.

So‘nggi vaqtlarda milliy tizimlar O‘zRMB taqdim etgan funksiyalarning etarlicha to‘liq to‘plamini, hisob-kitob va hisobotga o‘zgarishlarni qo‘llab quvvatlashini namoyon etmoqda. So‘nggi avlod tizimlari moslashuvchanlik, o‘rnatilganlik va arxitetura qarorlari sifati qismlarida xorijiy o‘xshashliklar bilan raqobatlashishi mumkin.
Xorijiy tizimlar ban funksiyalari sohasida xalqaro bozorda ishlash bo‘yicha ko‘proq o‘ylangan, ko‘proq ishlangan. Xorijiy tizimlardan foydalanish, shuningdek, xalqaro auditor kompaniyalari orasida bank imidjiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Biroq, bozorda xorijiy tizimlarning ishtiroki o‘zbek sharoitlariga moslashtirilmagan: ular milliy standart hisob-kitobga va hisobotlarga past darajada yo‘naltirilgan, yuqori narxga ega, yuritish bo‘yicha ancha qimmat xizmatlarga ega. Xorijiy tizimlar, odatda, Rossiya banklarida a’lo darajada tarqalgan qimmatbaho kompyuter uskunasini qo‘llashga asoslanadi. Shuning uchun, hech narsaga qaramay, xorijiy tizimlarni o‘zlashtirish – bu etarlicha xarajatli qaror bo‘lib, u bundan tashqari bankdan Rossiya sharoitlariga tizimga moslashish bo‘yicha muhim kuchaytirishlarni (vaqt va vosita sarflashda aks etgan) talab etadi.
Bugun ABT bozorida 20ga yaqin firmalar - ABT ishlab chiqaruvchilar, turli dastur mahsulotlarini yaratuvchilar ishtirok etadi. O’zbekiston bozorida ABTni dasturiy ta’minotini «FIDO- biznes” tashkiloti ta’minlab beradi. Ko’p banklar IABS (Интегрированная Автоматизированная Банковская система) ва GLOBUS dasturlaridan foydalanishadi.
Milliy bozorning fenomeni katta miqdorda shaxsiy ishlab chiqarish tizimining mavjudligi hisoblanadi. Bunda tizim tavsiflariga bo‘lgan talabchanlik darajasini oshishi va ularning imkoniyatlari kengayishi doirasida ishlab chiqarishning narxi va murakkabligi ortadi va oxirda bank mutaxassislari tomonidan ABT yaratish va ekspluatatsiya qilishning iqtisodiy nomuvofiqligiga olib keladi. SHu munosabat bilan shaxsiy mahsulotlaridan foydalanadigan banklar soni doimiy ravishda kamayib boradi, ko‘pchilik banklar har bir konkret bankning o‘ziga xosligi bo‘yicha moslashadigan tayyor ABTda tanlov qilishni afzal bilishadi.
Ko‘pchilik O’zbekiston ABTlari ikki yoki uch darajali “mijoz-server” arxitekturasida ishlashadi. Barcha ABT turli muhitlarda ishlashi mumin, ular orasida, tabiiy ravishda, Windows NT va UNIXning turli variantlari OS serverlari sifatida ustunlik qiladi, biroq boshqa ko‘plari ham sanab o‘tilgan va eng avvalo, Novell Netware. Agar mijoz ish o‘rniga keladigan bo‘lsak, u erda ham DOSni va Windowsning turli versiyalarini, hatto «ASOFT» firmasi taqdim etgan Java ekzotikasini ham uchratish mumin.
Bankda elektron hujjatlarni yuritish.Bankning meyoriy bazasi tashqi va ichki normativ hujjatlarni o‘z ichiga oladi. So‘nggilariga bank operatsiyalari va jarayonlarni, ishni tashkillashtirish hamda bo‘limlarning munosabatlarini reglamentlovchi texnologik dokumentlar kiradi.