Mavzu: Boshlang‘ich sinflarda arifmetik materialni o‘rganishda tarixiy materiallardan foydalanish

 
“
Yangi astronomik jadvallar
”
(
“
Zijji jadidi Ko‗ragoniy
“
) bo‗lib, bu asar o‗rta asr 
astronomiya fanining durdonasi hisoblanadi va sharq astronomiya fanining 
taraqqiyotiga salmoqli hissa qo‗shgan mumtoz asardir. Bu asar 1437-yilda yozib 
tamomlangan. 
Astronomiyaning nazariy va amaliy masalalariga bag‘ishlangan bu asarda 
taqvim tuzish bilan bog‗liq bo‗lgan masalalar: arablar, yunonlar, eron, xitoy va 
uyg‗ur sanalari, davrlar, yil va oylar, kun va haftalar, sanalarning kelib chiqishi va 
ularning bir-biriga munosabati, quyosh va oyning harakati bayon qilingan. Shuni 
aytish kerakki, Ulug‗bek Quyosh va Oy harakatini to‗g‗ri hisoblagan, uning bu 
sohadagi hisoblash natijalari hozirgi hisoblashlardan juda oz farq qiladi. Masalan, 
ekliptika tekisligining ekvatorga og‘maligini Ulug‗bek 23° 30' 17" deb topgan, 
nazariy hisoblash bo‗yicha bu miqdor 23° 30' 49" bo‗lishi kerak, demak, bundagi 
xato farq 0' 32" hisoblanadi.Bu asarning boshqa bo‗limida trigonometriyaga oid 
jadvallar keltirilgan va 1019 yulduzning vaziyati ko‗rsatib berilgan. Bu jadvallar 
o‗zining aniqligi bilan kishini hayratda qoldirdi. Masalan, mashhur fransuz olimi, 
matematik, astronom Laplas shunday deb yozgan: 
“
Ulug‗bek Samarqandda, o‗z 
viloyatining markazida, Tixo Bragegacha mavjud bo‗lib kelgan. Eng yaxshi 
hisoblangan yangi, yulduzlar katalogi va astronomik jadvallar tuzdi
”
. 
Trigonometrik jadvallar tuzish va u bilan bog‗liq bo‗lgan hisoblashlarni 
bajarish shubhasiz og‗ir ish hisoblanadi. Ulug‗bek rasadxonasida uning jadvallarini 
hisoblagan maxsus hisoblash markazi bo‗lib, unda hisoblashlar bilan mashg‗ul ko‗p 
sonli matematiklar ishlaganlar va turli hisoblarni aniq bajarishda ular ko‗p mehnat 
sarflaganlar. 
1449-yil 27-oktabrda mashhur olim Ulug‗bek, reaksion ruhoniy fitnachilar 
tomonidan vahshiylarcha o‗ldirildi. 1941-yil 18-iyunda akademik Qori-Niyoziy 
rahbarligida Samarqanddan Temur maqbarasidagi Ulug‗bekning qabri ochilgan edi. 
Ulug‗bek o‗z kiyinishlari bilan ko‗milganligi ma‘lum bo‗ldi. Chunki, shahid 
bo‗lgan kishi, shariatga muvofiq shunday ko‗milgan. Olimning bo‘yin suyaklari 
o‗tkir qilich bilan kesilganligi ma‘lum bo‗ldi. 

---

38