Мавзу: Диний экстремизмга қарши курашнинг маънавий- маърифий асослари ва усуллари

partiyasi a’zolarini qatl etish to’g’risida‖ qonun qabul qilingan; 
  
1981  yil  Tunisda  ―Mamlakatda  islom  aqidaparastligi  g’oyalarini  targ’ib 
etmaslik  hamda  maktab  va  jamoat  joylarida  diniy  liboslarni  kiyib  yurmaslik 
to’g’risida‖ gi o’onun qabul qilingan; 
 
 Jazoirda ―Siyosat bilan faq’at siyosiy arboblar shug’ullanadi‖ shiori e’lon 
qilingan. Shuni qayd etish lozimki, bugungi kunda ham ushbu talablarga qat’iy rioya 
etiladi. 
 Biz  yuqorida  sanab  o’tgan  huquqiy  hujjatlar  sirasiga  kiradi.    Aslida  diniy 
ekstremizmga  qarshi  kurashni  Misr  Arab  davlatlari  siyosiy,  iqtisodiy,  ijtimoiy, 
ma’rifiy  sohalarda  ham  turli  usullarni  qo’llab  olib  bormoqdalar.  Masalan,  siyosiy 
sohada  diniy  mo’tadil  tashkilotlarga  ham  saylovlarda  ishtirok  etish  imkoniyatini 
yaratish,  iqtisodiy  tomondan  barcha  aholiga  zaruriy  7  xil  oziq-ovqat 
mahsulotlarining  hamisha  ta’minlanishiga  erishish.  Misrda  70%    aholi  qashshoq 
bo’lib, iqtisodiy yordamga ehtiyoji bor. Neft mahsulotlaridan, elektr energiyasidan 
imtiyozli  to’lovlar,  oylik  maoshlariga  qo’shimcha  foizlar  to’lash,  suvdan  tekin 
foydalanish  kabi  imtiyozlarni  yaratgan.  Uy-joyli  bo’lishi,  oliy  ma’lumot  olish  va  
tibbiy dorilar narxini mo’tadil  ushlab turishni ham davlat ta’minlaydi. Barchasidan 
ko’zlangan maqsad ijtimoiy adolat tamoyilini ta’minlashdir.  
            Yer  yuzidagi  ko’plab    mamlakatlarni  turli  faoliyatlarda  hamkorlikka  da’vat 
etadigan Birlashgan Millatlar Tashkiloti faoliyat boshlaganiga salkam 56 yil bo’ldi. 
Shu  yillar  maboynida  xalqaro  terrorizm  va  diniy  ekstremizmga  qarshi  kurashishga 
oid yigirmadan ortiq xalqaro konvensiyalar qabul qilingan. Ammo birortasida diniy 
ekstremizm  va  terrorizm  kabi  tushunchalar    mohiyati  keng  qamrab  olinmagan. 

---

42 
 
Xalqaro hujjatlar son jihatidan shunchalik ko’p bo’lsa, nima uchun ulardan samarali 
natijalar bo’lmayapdi degan savol tug’iladi? 
             Natijalar  kutilganidek  samarali  bo’lmayotganligining  sabablaridan  biri 
davlatlar  va  xalq’aro  miqyosda  qabul  qilingan  hujjat  va  shartnomalar  amalga 
oshirish mexanizmining yetarlicha ishlamaganligidir. 
            BMT  tomonidan  qabul  qilingan  barcha  hujjatlarda  jahondagi  davlatlarni 
birlashib  faoliyat  olib  borishga  da’vat  etilgan.  Amalda  esa  bunga  ham  to’liq  amal 
qilinmaydi. 
           BMT  Bosh  Assambleyasida  1972  yilda  boshlab  xalqaro  terrorchilikning 
oldini  olish  bo’yicha  qator  muhim  rezolyutsiyalar  ishlab  chiqilgan.  Mamalan  1972 
yil  18  dekabr  kundagi  3034-  rezolyutsiya  ustuvordir
26
.  Afsus  real  xayotda  bu  kabi 
rezolyutsiyalarning  ishlashi  juda  sust  edi.  Aslida  hozirda  ro’y  berayotgan  turli 
terrorchilik  va  diniy  ekstremistlarning  harakatlaridan  so’ng  aslida  barcha 
tinchliksevar  davlatlar  va  ularning  tuzilmalari  barcha  ro’y  berishi  kerak  bo’lgan 
voq’yealardan ilgariroq yurishlari kerakligi ko’rinmoqda. 
           2001  yil  11  sentyabr  kungi  AQSH  da  sodir  etilgan  qo’poruvchilikda  so’ng 
BMT  ning  Xavfsizlik  Kengashi  jamiyat  rivojiga  zarar  yetkazuvchi  turli  yot  va 
buzg’unchi  g’oyalarga  qarshi  kurashishda  barcha  harakatlar  birlashtirilishida 
yetakchilik  qilmoqda.  Aynan  shundan  keyin  BMT  ning  Xavfsizlik  Kengashi 
buzg’unchi  harakatlarni  cheklash  borasida  dunyo  mamlakatlari  uchun  majburiy 
kuchga  ega  bo’lgan  muhim  rezolyutsiyalarni  ishlab  chiqdi.Ana  shunday 
rezolyutsiyalardan  biri  1373-sonli  rezolyutsiyadir.  Bu  hujjatni  O’zbekiston  davlati 
to’liq  ma’qulladi.  Sababi,  bu  hujjatning  asosiy  maqsadi  jahon  hamjamiyatining 
xalqaro  terrorizm  va  diniy  ekstremizmga  bo’lgan  munosabatini  tubdan 
o’zgartirishga  qaratilgan.  Hujjat  qo’poruvchilarning  kerakli  resurs  va  imkoniyatlar 
topish,  ulardan  foydalanish,  xavfsiz  makonlarda  yashirinish,  qurol-yaroqqa  ega 
bo’lish,  hamda  davlatlar  chegaralarini  kesib  o’tishning  oldini  olishda  barcha 
mamlakatlardan hamkorlikni talab qiladi. 
                                                 
26
 Ibrohimova S.,‖ BMT va umumbashariy xavfsizlik‖,//‖Tafakkur‖, -Toshkent, 2004y.2-son, 80 bet. 

---

43 
 
          Diniy ekstremizm va terrorizmga qarshi kurashishda BMT dan tashqari uning 
maxsus  bo’limlari-  Fuqaro  avitsiyasi  xalqaro  tashkaloti,  Halqaro  dengiz  tashkiloti, 
Atom energiyasi bo’yicha halqaro agentlik, bundan tashqari mintaqaviy tashkilotlar 
masalan  avvallari  ―6+2‖  tashkiloti,  BMT  nizomi  bo’yicha  tashkil  etilgan  turli 
siyosiy  forum  va  tizimlar-  Ovrupa  Ittifoq’i,  OBSE,  MDH,  Shanxay  hamkorlik 
tashkiloti  va  boshqalarni  kiritish  mumkin.  Afsuski,  keyingi  voqyealar  BMT  va 
boshqa  halqaro  tashkilotlar  omonidan  tuzilgan  terrorizm  va  diniy  ekstremizmga 
qarshi  kurashish  borasida  amalga  oshirilayotgan  ishlar  yetarli  darajada  emasligini 
ko’rsatmoqda.  Ammo  bu  bilan  BMT  va  boshqa  halqaro  hamkorlik  tashkilotlari 
harakatlarini  to’xtatish  kerak  degan  fikrga  kelmaslik,  aksincha  ular  faoliyatlarida 
islohotlar olib borish kerak. Butun jahon halq’lariga hamkorlikda kurash harakatlari 
olib  borilmasa  besamar  faoliyatlar  davom  etishi,  oxir  oqibat  yer  shari  aholisi 
zo’rovonlikka  asoslangan  terrorizm  va  diniy  ekstremizm  kabi  tahdiddan  qutila 
olmasligi va katta jabr-sitam ko’rishi mumkinligini hamisha uqtirish kerak.  
              Xalqimiz diniy ekstremizm va terrorizm kabi turli yot g’oyalarning zarari, 
ularning  jamiyat  taraqqiyotiga  salbiy  ta’siri      haq’ida  to’laqonli  anglab  yetgan. 
Shuning uchun hurmatli yurtboshimiz Islom Karimov rahnomaligida bu borada turli 
ijobiy  faoliyatlar  olib  borildi.  1997  yildayoq  ―O’zbekiston  XXI  asr  bo’sag’asida: 
xavfsizlikka  tahdid,  barqarorlik  shartlari  va  taraqqiyot  kafolati‖  nomli  asarida  bu 
zararli  oqimlarning  mamlakatimiz  va  jamiyatimiz  uchun  naqadar  xavfli  ekanini  va 
ularga qarshi kurashish zarurligini alohida qayd etgandi: 
         - terrorchilikka qarshi kurash bo’yicha Xalqaro Markaz barpo etish tashabbusi; 
         -  Eron,Afg’oniston,  Tojikiston  va  boshqa  turli  davlatlarda  tashkil  etilayotgan 
diniy ekstremistlarning terroristik qo’poruvchiliklarini tinch yo’l bilan bartaraf etish 
prinsiplari haqidagi Toshkent Dekloratsiyasi; 
       -  Narkotik  moddalar  va  uyushgan  jinoyatchilikka  terrorchilikka,  diniy 
ekstremizmga qarshi kurashda umumiy yondashuv mavzusida Toshkent anjumani. 
Yer  yuzida,  jumladan,  Markaziy  Osiyoda  tinchlik  va  barq’arorlikni 
ta’minlashdagi vazifalar etib q’uyidagilar belgilangan: 
Markaziy Osiyo davlatlari o’rtasida hamjihatlikni mustahkamlash; 

---

44 
 
Jamoatchilikning hushyorligini oshirish; 
Terrorchilik  va  diniy  ekstrepmizmga  qarshi  kurashishda  yagona  Markaz 
tashkil etish; 
Mintaqa  malakatlari  o’rtasidagi  hamkorlik  va  do’st-birodarlik  jarayonlarini 
kuchaytirish va boshqalar. 
           Yurtimiz doimo tinch-totuvlikni o’z siyosatining ustuvor yo’nalishlaridan biri 
deb  bildi.  Bugungi  kungacha  O’zbekiston  Prezidentining  sa’y-  harakatlari  tufayli, 
nafaq’at  o’z  hududida,  balki  butun  mintaqada,  shuningdek,  jahonda  tinchlik  va 
barq’arorlikni  saqlashga  katta  hissa  qo’shib  kelmoqda.  Aynan  prezidentimizning 
tashabbuslari  bilan  Afg’oniston  muammolari  bo’yicha  BMT  ning  ―6+2‖  guruhi 
tuzildi.    Bu  muloqot  ―Afg’onistonning  do’stlari  va  qo’shnilari‖  deb  ataluvchi  bu 
guruh  oltita    qo’shni  davlat  -  O’zbekiston,Tojitkiston,Turkmaniston,  Eron,  Xitoy, 
Pokiston,    shuningdek    BMT  Xavfsizlik  qo’mitasi  a’zolari  bo’lgan  AQSH  va 
Rossiya    Federatsiyasi    kirgan  .  Bu    davlatlarning  hamjamiyatli  faoliyati  aks 
etadigan  Toshkent  Deklaratsiyasi  nomini  olgan  hujjat  1997  yilda  qabul 
etilgandi.Keyinchalik  bu  guruhlar  hamkorligi  qayta  ko’rib  chiqildi.  Ularning 
faoliyatini  isloh  etish,  ular  amalga  oshiradigan  faoliyatlar  qamrovini  kengaytirish 
lozitmligi  bildirildi.  Zero,  bundan  barcha  mamlakatlar  manfaatdor  edilar. 
Shuningdek    yurtboshimiz    Islom    Karimov    BMT  ning  48-50  sessiyalarida 
so’zlagan  nutqlarida  jahon  davlatlari tinchlik-totuvlikni saqlash va yot g’oyalarga 
qarshi  faqat  hamkorlikda  ayovsiz  kurashish  zarurat  ekanligini  ta’kidladi.  Diniy 
ekstremizm va terrorizmga qarshi kurashish  o’z navbatida boshqa turli irqiy, etnik, 
ijtimoiy, mintaqaviy, milliy va boshqa bir qator muammolarni ham bartaraf etishni 
taqozo  etadi.  Buni  ham  birinchi  bir  butun  dunyoga  jar  solib  q’ayta-q’ayta 
takrorlagan  prezidentimiz  Islom  Karimov  bo’ladi.    Jumladan  yurtboshimiz  barcha 
mintaq’aviy  va  umumjahon  tashkilotlari  tomonidan  tuzilgan  guruhlar  ishi  sust 
ketayotganligini,  buzg’unchilik  harakatlari  esa  kuchaya  borayotganligini  aytdi. 
Bunda ish va so’z birligiga alohida e’tibor berish kerak.       

---

45 
 
2011  yil  yanvar  oyida  O’zbekiston  Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasi  ―BMT 
Mingyillik maqsadlarini O’zbekistonda amalga oshirish bo’yicha qo’shimcha chora-
tadbirlar to’g’risida‖ maxsus qaror qabul qildi. 
 Juda  ko’p  ijobiy  ishlar  qatorida  halqaro  tashkilotlarning  maqomi,  ularning 
nufuzi  va  jahon  muammolarini  hal  etishdagi  roli  xususida  hurmatli  yurtboshimiz 
jonkuyarlik bilan:‖ Ko’p hollarda nufuzli halqaro tashkilotlar mojaroli vaziyatlarga, 
ifodali  aytganda,  yong’in  hidi  endigina  chiq’ayotgan  paytda  emas,  balki  batamom 
lovullab  ketganda,  bartaraf  etish  qiyin  bo’lib  qolgandan  keyingina  e’tibor  bera 
boshlaydilar‖,
27
-  degandi.  Demak,  halq’aro  tashkilotlar  befarq  kuzatuvchi  emas, 
faol, oqil va dono maslahatchi, yordamchiga aylanishlari kerak. 
           Respublikamiz  mustaq’illikka erishgandan keyin xalq’imizning ma’naviy va 
madaniy merosiga, tarixiga munosabat tabdan ijobiy tomonga o’zgardi. 
          Jamiyatni  yangilashdan  ko’zlangan  bosh  maq’sad-  yurt  tinchligi,  Vatan 
ravnaq’i,  xalq  farovonligi,  komil  insonni  tarbiyalash,  ijtimoiy  hamkorlik, 
millatlararo totuvlik va diniy bag’rikenglik kabi muhim masalalardan iborat bо’ldi. 
            Davlatimiz  istiqlolga  erishgan  dastlabki  kunidan  boshlab,  tinch-otuvlikni 
o’z siyosatining  bosh  ustuvor  yo’nalishlaridan  biri  ekanini  dunyoga  e’lon  qildi.  
           Prezidentimiz    o’z    asarlarida,    jumladan    ―O’zbekiston    XXI  asr 
bo’sag’asida:    xavfsizlikka    tahdid,    barqarorlik  shartlari  va  taraqqiyot  kafolatlari‖ 
da  shuningdek,  1993  yil  sentyabr  oyida  bo’lib  o’tgan  BMT  ning  48-sessiyasi,yoki 
50- sessiyasida so’zlagan nutqlarida tinchlik borasidagi siyosatni batafsil bayon qilib 
bergan:‖Odamlar  bir-birlari  bilan  uchrashganlarida  avvalambor  ―Assalomu 
alaykum‖  deyishadi.  Ushbu  so’z  arabchadan  olingan  ―Tinchlik‖  so’zi  Our’oni 
karimda  40  marta  uchraydi.  Tinchlik inson uchun havo va suvdek zarur. Tinchlik 
insoniyat uchun eng oliy qadriyat va buyuk ne’matdir‖
28
. 
             Tinchlik  hukmronlik  qilgan  jamiyat  barqaror  rivojlanadi,  oilalar  tinch, 
odamlar baxtiyor yashaydilar. 
                                                 
27
 Ibrohimova.S.‖ BMT va umumbashariy xavfsizlik‖,//‖Tafakkur‖, -Toshkent, 2004y.2-son, 75 bet. 
28
  Kistaubayev S. ―Diniy ekstremizm va terrorizmga qarshi kurashda ma’naviy va mafkuraviy tarbiyaning  o’rni‖. // 
Ma’naviyat  va  mafkura:  muammo,  yechim, targ’ibot (Metodik  seminar maqolalari to’plami)  –Тoshkent.:  NOSHIR, 
2008y.-68 bet. 
 

---

46 
 
             Shunday    ekan,    tinchligimizga  rahna  solayotgan,  jamiyatimizni  beqaror 
qilishga    urinayotgan    har  qanday  oqimlarga  qarshi  kurash  masalasi  ijtimoiy, 
siyosiy,  ma’naviy  xayotimizda  yechimini  kutayotgan  hozirgi  kunning  dolzarb 
muammolaridan    biridir.  Har  qanday  yot  g’oyalar:  diniy  ekstremizm  va  terrorizm 
kabi  tahdidlarga    qarshi    albatta    birgalikda  kurashish  kerak,  aks  holda  ijobiy 
natijaga erishib bo’lmaydi. 
             Mamlakatimizga    XX  asrning  80-yillarida  diniy  ekstremistlar  o’zlarini 
dinning  himoyachisi, dindosh, va xalq’imizga do’st deb kirib kela boshladilar, ular 
mahallarda,  masjidlarda  islom  dinining  sofligi  uchun  kurashga  da’vat  qildilar. 
Maq’sadi    dushmanlik    bo’lgan    bunday    kishilar    o’zlarining  chiroyli  da’vatlari 
bilan  ba’zi  bir  hayotiy  tajribasi,  ko’nikma  va  malakasi  yetarli  bo’lmagan,  ochiq 
ko’ngilli  yoshlarimizning  ishonchiga  kirib  oldilar,  ularni o’zlariga ergashtirishga 
urindilar,  qaysidir  ma’noda  bunga  qisman  bo’lsada  erishdilar.  Afsuski  ularnitng 
bunday qabih niyatlarini ota-onalar va yoshlar o’z vaqtida sezmadilar. 
           Diniy  ekstremistik  harakatlar  O’zbekistonga  aslida  qachondan  boshlab  kirib 
kela boshladilar degan haqli savol tug’iladi: 
           Aslida    maqsadlari    yovuzlikdan    iborat    bo’lgan    diniy    ekstremistlar    va 
diniy    aqidaparastlar    xorijiy  davlatlarda  o’zlarining  faoliyatlarini  keng  tarmoqda 
olib borgan   bo’lsalarda,    hozirgi   MDH  davlatlari hududlariga  kirib  kelishlari  XX 
asrning  oxirlariga  borib  taqaladi.  Bunda  sobiq  Sho’ro  davlatining  parchalinishi, 
boshqa    mustaqillikka    erishgan    yosh  davlatlar  qatori  O’zbekistonda  o’tish 
davrining  vujudga  kelganligi  ularga juda  katta qulaylik yaratib bergan. Bunda biz 
eski  kommunizm  dogmasiga  asoslangan mafkurani rad etib, butunlay yangi erkin 
fikrlarni    va    har  tomonlama  demokratik  munosabatlarni  yoqlab  chiquvchi 
mafkurani    qabul  qilishimiz,  demak  eskini  o’rniga  yangini  qabul  qilishga  harakat 
etganimizdir.  Inson  ongi  eskicha  dunyoq  arashni birdan rad eta olmaydi va yangi 
dunyoqarashni birdan qabul eta olmaydi. Bu juda murakkab jarayon.     
        Aqidaparastlik    va    ekstremizm    juda  xatarli,  reaksion  diniy-siyosiy 
oqimlarning  qurolidir.  Afsuski  ma’lum  ko’rinishda  u  O’zbekistonda  ham  paydo 
bo’ldi.  Bininchi  bo’lib  ―Vahhobiy‖  lar  nomi  bilan  atalgan  guruh  1989  yilda 

---

47 
 
Namangan  shahridagi  ―Otavalixon‖  masjidini  o’zlariga  qo’rg’on  q’ildilar.  So’ngra 
1989-1990  yillarda  Qo’qon  va  Andijon  shaharlaridagi  ―Jome‖  masjidlarini 
zo’rovonlik  bilan  egalladilar.  1995  yilda  bu  ikkala  masjid  faoliyati    adliya 
boshq’armalari  tomonidan  to’xtatilgach,  ular  respublika  bo’ylab  yoyilib  ketdilar. 
Ular  o’zlarining  uzun  soqol  o’stirishlari,  namozda  ikki  oyoqni  keng  kerib  turish, 
qo’llarini  ko’krakka  bog’lab  turish,  baland  ovozda  ―Omin‖  deb  xitob  qilish  bilan 
hanafiy (Imom A’zam) mazhabidagilardan farqlanib turadilar. 
             Vahhobiylar  O’zbekiston  mustaq’illigini  ko’ra  olmaydilar.  O’zbekiston 
xalqining  tinch-osuda  hayoti,  bunyodkorligini  hazm  qila  olmaydilar.  Ular 
kommunistik    mafkura    barbod    bo’lgach,    hosil    bo’lgan  ―bo’shliq‖ni  egallash 
uchun  tish-tirnoqlari  bilan  harakat  qildilar.  Aslida  ularning  ham  g’oyalari 
kommunistik 
mafkuranikiga 
o’xshaydi, 
―revolyutsion‖dir,  usullari  ham 
bolsheviklarniki  kabi  ag’darish,  to’ntarish,  qonga  belash.  Bunga  yaqqol  misol 
tariqasida  1991  yil  9  dekabr  Namangan,  1997  yil  dekabr  oyidagi  Namangan 
shahridagi,  1999  yil  16  fevral  kungi  Toshkent  shahrildagi  qotilliklarga  asoslangan 
qonli voqyealarni olish mumkin. 
              Ancha    vaqtdan    buyon    millatimizga    rahnomalik    qilib  kelayotgan 
hurmatli  prezidentimiz  Islom  Abdug’aniyevich  Karimov  diniy  ekstrmizm  bilan 
mashg’ul    manfur    kimsalarning  ish  ―usul‖  larini  tahlil  etar  ekan:  ―...ularning 
birinchi  rejasi  ma’muriy,  huquq    himoyasida  turgan  tashkilotlar:  militsiya, 
prokuratura    va    shunga    o’xshash    hokimiyat    xodimlarini    o’ldirish    bilan  
odamlarni  qo’rqitish  bo’lgan.  Undan  keyin  bizning  ishlab  chiqarish  sohasidagi, 
hayot-mamotimizni  hal  qiladigan  inshootlarni  portlatish,  non,  sut  yetkazib 
beradigan, 
odamlarni 
ish 
bilan 
band 
qiladigan 
korxonalarni, 
imoratlarniportlatish...‖
29
. 
             Prezidentimiz bu ―balo‖ larning qayerdan kelayotganligiga ham ishora qilib: 
―Namanganga  chetdan  ta’sir  bo’lmasa,  o’z-o’zidan  shunday  tajovuzlar  yuz 
berarmidi?  Bu qonxo’rlar  kimning  maktabida  o’qigan, kimdan mablag’  olgan, kim 
                                                 
29
Karimov I.A. Biz kelajagimizni o’z qo’limiz bilan quramiz. Т.7.-Toshkent.: ―O’zbekiston‖,1999.-56 bet. 

---

48 
 
ularni  qurol  bilan  ta’minlagan,  ota-onalarining  beparvoligidan  foydalanib,  yosh 
yigitlarni kim Tojikistonga yoki Afg’onistonga va Pokistonga olib borgan?‖
30
. 
             Yuqoridagilardan  kelib  chiqib  ushbu  tashkilotlar  o’zlarining  razil 
harakatlarini oldindan  belgilangan  rejalar asosida  va  aniq  maqsadlarni ko’zlab olib 
borar  ekanlar,  degan  xulosa  chiqarsa  bo’ladi.  Demak,  diniy  aqidaparastlik, 
mutaassiblik  va  ekstremizmning  O’zbekistonga  kirib  kelishining  sabablari 
quyidagilar: 
           O’zbekistonda    dunyoviy    tuzimdan    voz    kechish.    Necha    mashaqqatlar 
bilan  tuzilgan  davlatimiz  asosi  bo’lgan  Konstitutsiyadan  voz  kechishni  talab 
etadilar.    Ular    mavjud    davlatda  to’ntarishni  amalga  oshirishni  talab  qiladilar. 
Bunga  tabiiyki  hyech  qaysi  davlat  yo’l  qo’ymaydi.  Shuning  uchun  nafaq’at 
dunyoviy balki, diniy davlatlar ham bu holatlarga yo’l qo’ymaydilar. 
           Islom    halifaligiga  asoslangan  davlat  barpo  etish.  Afsuski,  aslida  mavjud 
diniy  ta’limotlarni  buzib  talqin  etadilar.  Asosiy  diniy  manbalardagi  oyat  va 
hadislarni buzib talqin etadilar. 
           Bu    davlatda  dunyoviy  qonun  tizimini  rad  etish  va  shariat  arkonlarini  buzib 
talqin etish. 
           Dunyoviy  maktablarni  yopish  (xuddiki  ular  o’rniga  diniy-islomiy  maktablar 
joriy  etarmishlar).  Aslida  bu  xato,  ular  butun  millatlar  va  xalqlarni  savodsiz 
bo’lishlarini  xohlaydilar,  shunda  ularni  boshqarish  oson  bo’ladigan  olomonga 
aylantiirish  mumkin.    Bunga    yaqqol    misol    Afg’onistondir.  Ta’lim,  ishlab 
chiqarish,  madaniyat  izdan  chiqarilgan,  rivojlanish  yo’q,  barcha  odamlar,  hatto 
bolalar  ham  qo’llariga  qalam  o’rniga  qurol  ushlaydilar.  Turli  yot  kuchlar 
xohishlariga qarab bir nazar tashlaydilar va urush o’chog’larini chuq’urlashtirib keta 
oladilar.    Eng    fojealisi,    diniy  ekstremizm,  diniy  aqidaparastlik  va  diniy 
mutaassiblik  tinimsiz  terrorchilikni  sodir  etadilar,  xalqni  kelajakka  ishonchlari 
beq’aror,bu jinoyatlar narkobiznes, sovuq qurollarni sotish, odamlarni o’ldirish kabi 
xunrezliklarni yanada ko’proq sonining oshishiga sabab bo’lmoqdalar. 
                                                 
30
 O’sha manba 62 bet. 

---

49 
 
             Islom    dinining    asl    mohiyatini    buzib  tavsiflaydilar.  Odamlarni  islom 
diniga undab, aslida ularni mutelar va manq’urtlarga aylantirishni xohlaydilar. Dinni 
niqob  etib    davlatga    ega  c  hiqmoqchi  bo’ladilar.  Demak,  maq’sad  moddiy,  ya’ni 
davlatga  egalik  q’ilish,  eng  vahshiy  usullar  bilan  odamlarni  qo’rquvda  ushlab, 
teroniyaga asoslangan davlatni barpo etmoqchilar. 
            Yot  g’oyalarning  kirib  kelishiga  jo’g’rofiy  sabablar  ham  bor: Jumladan, 
O’zbekiston  eng  qulay  jo’g’rofiy    makonda    joylashgan.  Aholisi  soni  ko’p. 
Atrofdagi    Qirg’iziston,  Tojikiston  davlatlarining  ichki  siyosatiga  aralashish  juda 
oson.  Bunga Tojikistondagi ishlab  chiqarishning  anchagina  izdan  chiqarilganligi, 
yaqin-yaq’inlargacha    uning    hududlarida    goh  Rossiya,  goh  AQSh  harbiy 
qo’shinlari  saqlanganligini  e’tibordan chetda qoldirmaslik kerak. Bundan tashqari, 
Qirg’izistonda  bo’lib o’tgan ziddiyatlar ( 1989 yilda va 2010 yillarda bo’lib o’tgan 
reaksion    kuchlar    uyushtirgan    voqyealar).  O’rta  Osiyodagi  barcha  beshta 
davlatning  markazida  O’zbekiston  joylashgan.  O’zbekistonning  jo’g’rofiy 
joylashuvining    qulayligi,  tabiiy  qazilma  boyliklarga  ega  ekanligi,  qulay  agrar 
xo’jalikning    mavjudligi,  siyosiy  jihatidan  ham  qulay  joylashuvi  barcha    xorij 
davlatlarini    doimo  ohangraboday  o’ziga  tortadi.  O’zbekistonning  bosib  olinishi 
barcha  Markaziy  Osiyodagi  besh  davlatning  egallanishi  uchun  qulay  strategik 
makonning  vujudga  kelishiga  olib  keladi.  Afsuski  ba’zi  tashkilot  va  harakatlar 
mavjud  qonunlarga  qarshi  bo’lib,  tinchlik  va  osoyishtalikka  rahna  soluvchi  edilar. 
Ular  o’zlarining  yovuz  faoliyatlari  bilan  taraqqiyotni  izdan  chiqarishi,  o’tish 
jarayonlarini    yanada    murakkablashtirgan    bo’lardilar.    O’sha    vaqtda 
prezidentimiiz  Islom    Abdug’aniyevich    Karimorv    juda    kuyunchanglik  bilan 
bildirgan fikrlarini bir asarlarida o’qib qoldim: ―... Takror aytaman, mening qoidam- 
qonunni  hurmat  qilish,  qonunga  itoatkorlik‖.    AQSH    vakili  bo’lgan  janob  Beyker 
Toshkentga  kelganida:  ‖Keling,  ko’zingizni  yumib,  ―Birlik‖  harakatini  partiya 
sifatida  ro’yxatdan  o’tkaza  qoling‖,  deb  meni  ko’ndirishga  uzoq  ovora 
bo’ldi....‖Birlik‖ harakati a’zolari ―Yo’qolsin ruslar!‖ degan varaq’alar tarqatganiga 

---

50 
 
nima  deysiz?‖
31
.  Aslida  bu  harakatning  a’zolari  ham  millatlar  va  diniy  g’oyalar 
o’rtasiga  rahna  solishni  maqsad  qilganlar.  Ular  har  qanday  yo’llar  bilan 
fuqarolarning  o’rtasida  urush  chiqarib,  davlatning  parchalanishiga  erishmoqchi 
bo’lganlar. 
            XX    asrda    islom    dini    niqobi    ostida    diniy  ekstremistik,  terroristik 
faoliyatni olib boruvchi ―Al-Qoida‖ (Asos) tashkiloti rahbari Usoma bin Lodin 1956 
yilda    Saudiya    Arabistonining    Jidda  shahrida  tug’ilgan.  Otasi  yamanlik 
shayxlardan  biri  bo’lib,  katta  moddiy  mablag’ga  ega  bo’lgan,  yirik  q’urilish 
firmalarini  boshqargan.  Usoma  bin  Lodin  1974  yilda  Jidda  universitetida  tahsil 
oladi.    Islomiy  davlatlarda  bo’layotgan  o’zgarishlar  unga  ta’sir  etadi  va  1980 
yillarda    Afg’onistonga  sobiq  Sovet  qo’shinlariga  qarshi  jihod  q’ilishlik  uchun 
keladi.    Shu    davrda    Usoma    bin    Lodin  AQSH  ning  markaziy  razvedka 
boshqarmasi bilan aloq’ani Istanbulda o’rnatadi. Bunda Usoma bin Lodin AQSHdan 
Afg’onistonga  sobiq  Sho’rolarga  qarshi  qurol-yarog’  yetkazib  berish  bilan 
shug’ullanadi.  Ayni paytda u AQSH ko’magida juda katta moddiy mablag’ga ega 
bo’ladi
32
.    Agar  o’sha  paytda  AQSH  yoki  boshqa  shunday  guruhlarga  yordam 
berayotgan  davlatlar  keyinchalik  ularning  qanchalik  tinchlik  uchun  rahna  solishi 
mumkinligini  bilganlarida  bormi,  balki  o’z  faoliyatlarini  ko’proq  o’ylab  ko’rgan 
bo’lardilar.  
          Prezident    Islom    Abdug’aniyevich    Karimorv  jahon  hamjamiyati 
xavfsizligiga  va  bashariyat  osoyishtaligiga  xavf  solib  turgan xalqaro terrorizmga 
jinoiy  hodisa  sifatida  baho  berib,  bunday  ta’kidlaydi:‖O’zgalar  qonini  to’kish 
hisobiga    mo’may  daromad  olishni  istovchilar  batamom  yo’q  bo’lib  ketadigan 
zamonlar    kelishiga    hali    ancha    borga    o’xshaydi.  Bu  toifaga  kiruvchi 
―bizneschilar‖  uchun  qon  va  napok  siyosat  qorishgan  pul  dunyoning  turli 
burchaklarida  xalqaro  qotillarni  yollash  va  sinab  ko’rish  mumkin  bo’ladigan 
                                                 
31
 Karimov I.A. Yangi uy qurmay turib, eskisini buzmang.-Тoshkent.:‖O’zbekiston‖, 1993.-10-11 bet. 
32
 Klyuchnikov B. Islamizm: SSHA i Yevropa.-М.:Algoritm. 2003 г.http:// www. Yandeks.ru. 

---

51 
 
mojarolarni  rag’batlantirish  borasida  eng  qulay  vosita  ekanligini  gapirmasa  ham 
bo’ladi‖
33
. 
                Eng  avvalo,  Prezidentimiz  I.A.Karimov  masalaning  mafkuraviy 
tomonidan  ko’ra  ko’proq  ijtimoiy,  iqtisodiy  va  siyosiy  tomonlariga  e’tibor  qaratib 
ta’kidliydi-ki:  ‖Adolat  yuzasidan  shuni  e’tirof  etish  kerak-ki,  diniy  fanatizmning 
―otilib  chiq’ishi‖ga    sof  diniy  ziddiyatlardan  ko’ra  ko’proq  ijtimoiy,  siyosiy  va 
iqtisodiy    muammolarning  hal  qilinmaganligi  sabab  bo’ladi‖
34
.  Qizig’i  diniy 
ekstremizm    qaysidir    tomonlari   bilan   kommunistik   aqidaparastlikka   o’xshaydi. 
Sababi    Kommunistik    mafkura    ham  o’zidan  boshqa  biror  mafkurani  tan 
olmaydigan    va    ularni    tag-tomiri  bilan  yo’q  qilishga  intilardi.  Diniy  ekstremizm 
ham  shunday,    ularga    muvofiq    kelmaydigan  birorta  g’oya  va  mafkura  bilan 
chiqisha  olmaydilar.  Aslida  kommunistik  mafkura  ma’naviy  qashshoq’ligi, 
fanatizmi  va  millatlarga  qarshi  qaratilganligi  bilan  sho’ro  hokimiyatidan  keyingi 
makonda    diniy  fundamentalizm  va  an’anaviylik  uchun    sharoit  yaratadi.  Islom 
dinidagiga  emas,    balki  yahudolik,  xristian  konfessiyalari-  Rus  pravoslav,  Rim-
katolik, Arman-grigorian,  Lyuteran cherkovlarida, baptistlik va boshq’a jamoalarda 
ham    shu    hol  ro’y  berdi.  Sobiq  Sho’rolar  davlati  dindorlardan  q’anday 
vahshiylarcha  o’ch  olgan  bo’lsa,  ularning  foydalangan  vositalariga  o’xshash  vosita 
va  usullardan  diniy  ekstremistlar  ham  foydalanmoqdalar.  Diniy aqidaparastlar va 
diniy  ekstremistlar  bir  tomondan  diniy  e’tiqod  erkinlikni  da’vo  qilsalar,  ikkinchi 
tomondan  vujudga  kelgan  mafkuraviy  bo’shliqdan  g’arazli  maqsadlari  yo’lida 
foydalanishga  harakat  qildilar.  Demak  hozirgi  diniy  aqidaparastlik  va  diniy 
ekstremistlarning  yuzaga  kelishi  ildizlari  sobiq  Sho’ro  tuzumida  paydo  bo’lgan. 
Farqi      kommunistlar  dinni  rad  etgan  bo’lsalar,  diniy  ekstremistlar  aksincha 
dunyoviy  ta’limotlarn i rad  etdilar.  Diniy ekstremistlar va diniy aqidaparastlar o’z 
dunyoqarashlari    va    mafkuralarining    benuqsonligiga      ko’r-ko’rona  ishonar 
                                                 
33
.Karimov I.A. O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari.-
Т.:O’zbekiston,1997y.-96 bet. 
34
.Karimov  I.A.  O’zbekiston  XXI  asr  bo’sag’asida:  xavfsizlikka  tahdid,  barqarorlik  shartlari  va  taraqqiyot     
kafolatlari.-Т.:O’zbekiston,1997y.-38 bet. 
 

---

52 
 
ekanlar,  ularni  boshqa  har  qanday  ta’limotlardan  ustun  qo’yadilar,  oqibatda  ularni 
sohtalik bilan muqaddaslashtiradilar. 
               Bundan    tashqari    diniy    ta’limotlardan  foydalanishdagi    ziddiyatlardir:‖ 
Bir  tomondan,  islom  dinining  madaniy  qadriyatlari  va  an’analari,  jahon  mi’yosida 
islom    dini    qoldirgan    juda    ulkan    ma’naviy    meros    nafaqat  mintaq’amizning 
tarixiy  rivojlanishiga,  balki  uning  hozir  shakllanib  borayotgan  sifat  jihatdan  yangi 
qiyofasini ham belgilab bermoqda. 
               Ikkinchi    tomondan,  islom  dinidan  siyosiy  kurash  uchun,  ommaning 
siyosiy  ongiga  ta’sir  ko’rsatish  vositalariga  ega  bo’lish  uchun  q’urol  sifatida 
foydalaniladi.  U  bir  tug’  vazifasini  bajarishga  qodir.  Bu  tug’  ostida  esa  aniq  bir 
dasturiy    maq’sadlarni  izlovchi  emas,  balki  faqat  bir  ko’rsatmaga  amal  qiluvchi 
kuchlar  birlashadi‖
35
.    Demak,    diniy    ekstremistlar    va    diniy    aqidaparastliklar 
garchi  boshqa  xorijiy  davlatlarda  paydo  bo’lgan  bo’lsalar  ham,  O’zbekis  tonda 
asosan  mustaqillik  arafasida,  aniq roqqilib aytganda,  mustaqillikdan  keyin paydo 
bo’lgan.  O’tish  davrida  islom  dinining  asl  mohiyatini  anglashda  yuzaga  kelgan 
murakkab  qarama-qarshi  holatlardan  foydalanishga  uringanlar  va  fuq’arolar 
o’rtasida  turli noroziliklar, nizolar chiqarishga harakat qilganlar. 
               Diniy    ekstremistlarning    moddiy    boylik    orttirish  maqsadlari  ham 
bo’lgan:  ―Shuni  ham  ta’kidlash  zarurki,  xozirgi  davrda  islom  dini  nomidan  go’yo 
ortiqcha  zeb-ziynat  va  isrofgarchilikka  qarshi  kurash  olib  borayotgan  ekstremistik 
va    terrorchi    tashkilotlarning  rahbarlari,  shu  jumladan  ularning  O’zbekistondagi 
gumashtalari    boylik    orttirishdan    o’zlarini    hyech  mahal  tiymaganlar.  Bu  haqda 
juda  ko’p  tadqiqotlarda,  risolalarda,  turli  ommaviy  axborot  vositalarida  ishonchli 
dalillar asosida ma’lumotlar berilgan‖
36
.                  
                Bugungi kunda o’zlarini ―O’zbek islomchilari‖ deb atagan, ammo ko’plab 
jinoyatlar  qilib,  O’zbekistonni  tark  etgan  guruhlarni  islom  dini  niqobi  ostidagi 
xalqaro ekstremistik guruhlar har taraflama qo’llab-quvvatlashga urinib keldi. Jahon 
tajribasi  shuni  ko’rsatmoqdaki,  xalqaro  ekstremistik  guruhlar  tijorat  firmalari 
                                                 
35
  Abdullajonov  O.  Diniy  aqidaparastlikning  kelib  chiqishi,  mohiyati  va  O’zbekistonga  kirib  kelishi.-
Т.:‖O’zbekiston‖, 33-34 bet. 
36
 Begmatov A. Aqidaparastlik manbalari. // Falsafa va huq’uq’.2005, №1.12 bet. 

---

53 
 
faoliyatloaridan  foydalanib  jinoiy  yo’llar  bilan  topilgan  mablag’larini  o’z  yovuz  
maqsadlari  yo’lida  o’zlashtirmoq’dalar.  1994-1996  yillarda  esa  ular  Afg’onistonda  
yashaydigan    etnik      O’zbeklardan  mablag’  yig’ishni  tashkil  etishgan.  Yig’ilgan 
pullar  1996  yilda  Saudiya  Arabistonida  yashovchi  Yosinxon  To’raga  saqlab  turish 
uchun  berilgan.  Bundan  tashqari,  Turkiyaning  ―Refax‖  partiyasi    rahbari,    shu  
mamlakatning  sobiq bosh vaziri N.Erbaqon 1997 yilda Tohir  Yo’ldoshga 100.000 
dollar  miqdorida  mablag’  ajratgan.  Yana  o’sha  kimsaning    yordami  bilan 
Germaniyada  harakat  qilayotgan  turkiyalik  muhojirlarning        tijorat    tashkiloti- 
―Milliy  urush‖  ning    kotibi    Muhammad    Kuchak  orqali    Tohir    Yo’ldoshga  
qurollanish    uchun    bir    necha  yuz  ming  dollar  berilgan.  Afsuski  qurol-yarog’ 
yetkazib  berish  ma’lum  shartlar  asosida  amalga  oshirilgan
37
.  Ma’lumotloarga  
qaraganda MDHga a’zo davlatlar hududloaridagi diniy ekstremistik  va  terrorchilik  
tashkilotlariga 60 ga yaqin xalqaro tashkilotlar, 100 dan ortiq’ xorijiy kampaniyalar 
va o’nlab bank guruhlari yordam bermoqdalar
38
. 
             Usoma    bin    Lodin  boshliq  ―Butun  jahon  fronti‖  ana  shunday 
tashkilotlaridan  biridir.  Ular  2000  yil  14  dekabrdan  jangarilar  tayyorlashga  20 
million  dollar  ajratilganini  e’lon  qilindi.  Asosiy  maqsadlari  dunyo  bo’ylab  turli 
jangari    tashkilotlarini    tashkil    etish    va    ular    yordamida    yangi    urush  
O’chog’larini yuzaga keltirish. Masalan, 1996 yilda ana shu yuqoridagi ekstremistik 
tashkilot    Juma    Namangoniyga    250  ming  AQSh  dollar  miqdorda  ―sadaqa‖ 
berilgan.    Yana    bir    ma’lumotlarga    qaraganda    Usoma    bin    Lodin  1999  yilning 
iyun    oyida    Tohir    Yo’ldosh  bilan    Quddus    shahrida    uchrashgan    va  unga  500 
ming AQSh dollarini in’om etgan.      
               Usoma  bin  Lodin  Afg’onistondagi  ―Tolibon‖  harakati  bilan  yaqindan 
hamkorlik    qilib    kelgan,  jami  ishlab  chiqariladigan  afyunning  80  foizini  o’zi 
shaxsan      nazorat  etadi.  Undan  jangari  va  diniy  ekstremistik  va  terrorchilik 
harakatlari rahbarlari cho’ntagiga jami 90 milliard AQSh dollar kelib tushadi. 
                                                 
37
 Jumayev R. Bu chayonlarning maqsadi nima? Kimlarga suyanadi ular? //Markaziy Osiyo madaniyati. 
2000. № 32, avgust. 
38
 Moldaliyev O. Islamizm i mejdunarodniy terrorizm: ugroza islama ili ugroza islamu?- Bishkek, 2004.-s 121. http:// 
www. Yandeks.ru. 

---

54 
 
               Avvalo    shuni  ta’kidlash  kerak-ki,  bunday  g’arazli  kuchlarning  asl 
maqsadi,  xalqni  ma’naviyatidan  ayirib,  shu  orqali  o’z  manfaatlarini  amalga  
oshirishdir:‖...  dunyodagi  zo’rovon  va  tajovuzkor  kuchlar  qaysi  bir  xalq  yoki 
mamlakatni  o’ziga  tobe  qilib,  bo’ysindirmoqchi  uning  boyliklarini  egallamoqchi 
bo’lsa,  avvalombor,    uni  qurolsizlantirishga,  ya’ni  eng  buyuk  boyligi  bo’lmish 
milliy qadriyatlari,  tarixi  va  ma’naviyatidan  judo qilishga urinadi‖
39
. 
             Afsuski  bilimi,  malakasi,  tajribasi  kam  bo’lgan,  g’o’r  va  ta’sirchan 
yoshlarning  ba’zilarini  ular  o’z  guruhlariga  qo’shishga  muvoffaq  bo’ldilar. 
            Andijon,  Namangan,  Toshkent  shahri,  Xorazm  va  boshqa  joylarda 
xalq’imizning  tinchligini  buzishga,  diniy  va  milliy  ixtiloflar  keltirib  chiqarishga 
harakat qildilar. 
             Afsuski  yuqoridagiga  o’xshagan  talofatlar  juda  ko’plab  joylarda, 
shuningdek  O’zbekistonda  ham  sodir  etildi:  1991  yil  9  dekabr  kuni  Namangan 
shahrida  bir  guruh  qo’poruvchilikka  asoslangan  diniy  ekstremistik  kuchlar 
Namangan  viloyat  ijroiya  qo’mitasi  binosini  egallab  olishgan,  quyidagi  talablar 
bilan chiq’ishganlar: 
                dunyoviy tuzumdan voz kechish va O’zbekstonni islomiy davlat deb e’lon 
qilish; 
                dunyoviy qonunlarni bekor qilish va mamlakatda shariat arkonlarini joriy 
etish; 
              dunyoviy  maktablarni  yopish  va  o’g’il  bolalar  va  qiz  bolalar  alohida 
o’qiydigan maktablar ochish; 
              Islomiy kiyinishga o’tish, ayollarning hijobda yurishini joriy etish; 
               Namangandagi  sobiq siyosiy ta’lim muassalari binolarini islom radikallari 
ixtiyoriga berish va hakozalar.Ular jami 15 ta talab bilan chiq’ishib, hokimiyatni ana 
shu talablar asosida egallashni maqsad etganlar.  
             1999  yil  16  fevral  kuni    Toshkent  shahrida  yuz  bergan  portlash  asosan 
xalqni  vahimaga  solish,  mustaqillik  odimlaridan  majburlab  chalg’itish,  millatni 
rahnomasiga  nisbatan  qilingan  suyiqasd  edi.  Bu  diniy  ekstremistlar  va  diniy 
                                                 
39
 Karimov I.A. ―Yuksak ma’naviyat- yengilmas kuch‖. Toshkent.: ―Ma’naviyat‖,2008 y.11 bet. 

---

55 
 
aqidaparastlarning    faoliyati  natijasi  edi.  Bu  qo’poruvchilik  harakatlari  orqasida 
katta  kuchlar  orligi  ayon.  Ularning  maqsadlari  xalqimizning  tinchligini  buzish, 
qo’rqitish,  yuragiga  g’ovg’a  solish,  yuritayotgan  siyosatimizga  ishonchimizni 
so’ndirish, amalga oshirayotgan ezgu ishlarni yo’qqa chiq’arishga harakat qilish edi.  
 
 Bundan  tashqari  2000 yil avgustda, 2004 yil mart oyida Toshkent shahri 
va Buhoro  viloyatlarida,  shu  yili  iyul  oyilda  Toshkent  shahrida, 2005 yil may 
oyida Andijonda bir qator diniy ekstremistik qo’poruvchiliklar yuz bergan edi. 
 
  Afsus  ular  o’zlarining  g’arazli  niyatlari  yo’lida  asosan  yoshlar  va  xotin-
qizlarni ko’proq jalb qilar ekanlar.  O’zbekistonda esa umumiy aholisining 60% ini 
yoshlar  tashkil  etadi.    Demak,    ulardan    keladigan  xavf  juda  katta  ekan.  Ularga 
qarshi  keskin  va  tizimli  kurashlar  olib  borish  kerak.  Zero,  yurtboshimiz 
ogohlantirganidek:  ―Agar  biz  bugun  dinu  diyonatimizni  uni  buzib  talqin  etayotgan 
kimsalardan  himoya    qilmaslik-  shunday  xatarni  yaqin  tariximizda  va  bugunning 
o’zida    ham    boshimizdan    kechirmoqdamiz  –  odamlar,  ayniqsa,  hayot  tajribasi, 
ongu  t  afakkuri  hali  yetarli  bo’lmagan  yoshlarimiz  ertaga  ana  shu  kuchlarning 
mash’um  ta’siriga  tushib  qolishi  mumkin‖
40
.Amaliyot  shuni  ko’rsatmoqdaki, 
ekstremistlar o’z maqsadlari yo’ltda asosan yosh yigit va qizlarni tanlaydilar.  Nega 
aynan    yoshlar    va    ayollar?    Chunki,  aynan  ana  shular  Vatanimiz  kelajagi, 
millatimiz    ertangi    kuni,    taraqqiyotini  belgilab  beradi.  Prezidentimiz  Islom 
Karimov    ta’kidlaganidek:‖XXI  qaysi  davlat  qudratli,  qaysi  kuchli  bo’ladi?  Bu 
savolga,    aholisi  intellektual  nuq’tai  nazardan  barkamol,  yoshlari  bilimli,  or-
nomusli,  vatanparvar  bo’lib,  unib-o’sayotgan  davlat,  deb  javob  qaytarish 
mumkin‖
41
. 
 
Shu  yerda  aniq  raqamlarga  murojaat  qilaylik.  Ma’lumotlarga  ko’ra, 
O’zbekiston dunyodagi eng yosh davlatlardan biri bo’lib, o’rtacha yosh 24ni tashkil 
etadi.  Shuningdek,  26 milliondan ortiq aholining 60 foizi (17,6 mln.) 30 yoshgacha 
bo’lgan  yoshlar  tashkil etadi. Shu o’rinda yoshlar tashq’i ta’sirlarga ko’proq moyil 
bo’lishini alohida qayd etish lozim.  Muayyan hollarda hayotdagi orzu-maqsadlarga 
                                                 
40
  Yusupov  O.  tahriri  ostida,  Diniy  bag’rikenglik  va  mutaassiblik  (yuzta  savolga-  yuzta  javob)-Т.:‖Toshkent  Islom 
Universiteti‖, 2007,3-bet.  
41
 O’sha manba 77 bet. 

---

56 
 
mustaqil erishish harakatlarining hamma vaqt ham amalga oshavermasligi oqibatida 
yoshlarda  infantillik  (o’zini  nochor,  yordamga  muhtoj  his  qilish)dek  xususiyat 
shakllanishi kuzatiladi.  Bunday  vaziyatda  ularda  ―oliy maqsadlarga  intilayotgan 
men  kabi  kishilar  yoki  jamoa  mavjud‖,- degan tasavvur paydo bo’lishiga zamin 
yaratiladi.    Shunda    ular    o’zlarining  maq’sad  va  intilishlarini  tushunadigan 
kishilarni izlay boshlaydilar. 
          Ayni  paytda,  jiddiy  mas’uliyatdan  ozod  bo’lgan  o’smirlar  uchun  shaxsiy 
tajribaning  yetishmasligi  xosdir.  U  soddalik  va  xayolparastlik  bilan  yonma-yon 
keladi.  Shu  bilan  birga,  yoshlar  nazdida  atrofda  kuzatilayotgan  adolatsizlik 
natijasida  yuzaga  keladigan  zo’riqishni  yo’qotishda  faqat  birgina  yo’l-―buyuk 
g’oyani  o’zida  mujassamlashtirgan  yetakchi  bilan  hammaslik  bo’lishni tanlashga 
moyillik    yuzaga    keladi.    Bu    yo’l    o’smirni    diniy    mutaassiblik  oqimlarning 
domiga    tortilishiga    olib  kelishi  mumkin.Yana  aniq  dalillarga  qaytamiz. 
Manbalarda    qayd    etilishicha,    2003  yil  yanvarь-sentyabr  oylarida  diniy 
ekstremistik    tashkilotlar    tarkibida  konstitutsiyaviy  tuzumga  qarshi  jinoyat  sodir 
etgan 150 kishining 80 tasini (53%) 30 yoshgacha bo’lganlar tashkil etadi. 
            Ushbu  raqamlar  ham  diniy  ekstremistik  harakatlarning  yoshlarning  ruhiy 
xususiyatlarini inobatga olib, ularga o’zlarining g’araz maqsadlariga erishish yo’lida 
alohida e’tibor bilan qarayotganliklarini ko’rsatadi.  
           Diniy  ekstremizm  bilan  mashg’ul  kimsalar  ongi  zaharlangan,  fanatizmga 
berilgan  jinoiy  harakatiga  o’zi  javob  bera  olmaydigan,  qilayotgan  harakatini 
belgilay  olmaydigan,  kimningdir  yovuz  niyatini  bajaradigan  ijrochi  kimsa,  deb 
atashimiz kerak. 
            Insonlarning    joniga    qasd    qilish,  o’ldirish,  odamlarni  vahimaga  solish, 
tinchlikni buzish, insonlarni garovga olish maqsadida qilinadigan holatlar va buning 
ortida  siyosiy-diniy  va  fanatik  maqsadlarda  uyushtirilgan  jinoyatlar  terrorizm 
deyiladi.    Diniy    ekstremistlar    va    terroristlar    xalqni    kuzatish    va  ularga  o’z 
ta’sirini  o’tkazish  uchun  dindan  ustalik  bilan  foydalanadilar.  Ular  o’z  qora 
niyatlarini  yurtimizning  bir  q’ancha  joylarida  amalga  oshirishga  muvoffaq  
bo’ldilar.    Jumladan    yuqorida    ba’zilarini    qayd    etdik,    ulardan  tashqari  2000  yil 

---

57 
 
yoz oylarida Surxandaryo viloyati Sariosiyo va Burchmullo tog’larida, 2004 yil 29-
30  mart  va  1  aprel  kunlari  mamlakatimizda  mudhish  jinoiy  harakatlarini  sodir 
etdilar.  Bu  harakatlarda  ichki  ishlar  hodimlari,  jasur  harbiy  askarlar  va  fuqaroloar 
hayotdan  ko’z  yumdilar.  Islom  dinida  odam  o’ldirish,  qon  to’kish  gunoh 
hisoblanadi.  Bu  manfur  kimsalar  odam  o’ldirib,  qon  to’kib,  katta  gunohga  botib, 
do’zahiy bo’ldilar. 
            ―Inson  sivilizatsiyasining  rivojlanish  tarixi,  ayniqsa  har  jihatdan  bir-biriga 
bog’liq bo’lib qolgan hozirgi dunyo sharoitida shundan aniq dalolat berib turibdi-ki, 
alohida  olingan  bir  davlatdagi  har  qanday  mojaro  uzoq  vaqt  davomida  milliy 
chegaralar    doirasida    qolib  keta  olmaydi,  bir  qancha  sabablarga  ko’ra  bunday 
mojaro  nazorat    qilib  bo’lmaydigan  darajada  yoyilib  ketishi  muqarrar‖
42
  -  deb 
yozadi Prezidentimiz Islom Karimov.  
             Bundan shunday xulosa chiqarish mumkinki, terrorizm dunyoning qaysi bir 
joyida  namoyon  bo’lishidan  qat’iy  nazar,  u  hamma  davlatga  siyosiy,  iqtisodiy, 
ma’naviy-ruhiy,  ijtimoiy  tahdidni,  barqaror  rivojlanishiga  to’sqinlikni  keltirib 
chiqaradi.  Demak,  diniy  ekstremizm  insoniyatning  dushmanidir,  unga  befarqlik 
bilan qarash,  yoki  loqaydlikka  yo’l  qo’yish  mumkin  emas. Inson xudoning erka 
va erkin bandasi, degan edi buyuk mutaffakkir Mahdumi A’zam. Inson yer yuzidagi 
tartib  va    osoyishtalikka  ma’sul  shaxsdir.  Shunday  ekan,  diniy  ekstremizm  va 
terrorizmga  qarshi  kurash  odamzodning  birinch  galdagi  vazifasidir. Bu kurashda 
ma’naviy  va  mafkuraviy  tarbiyaning  o’rni  beqiyosdir.   
 
 
 
 
 
 
 
                                                 
42
  Yusupov  O.  tahriri  ostida,  Diniy  bag’rikenglik  va  mutaassiblik  (yuzta  savolga-  yuzta  javob)-Т.:‖Toshkent  Islom 
Universiteti‖, 2007, 69-bet.  
 

---

58