Mavzu: Gametogenez somatik va jinsiy hujayralarni umumiy hamda o`ziga xos xususiyatlari

Mavzu: Ontogenez. Organizmlarning ko’payishi. Jinssiz ko’payish va uni xillari. O’sish, metomorfoz, regeneratsiya va partenogenez jarayonlari.

• Reja:
• Ko`payish va uning xillari
• Jinsiy ko`payish
• Jinssiz ko`payish
• Partenogenez

Har qanday tirik organizmlarni son jihatdan oshiruvchi barcha jarayonlar ko`payish deb ataladi

Ko`payish xaqida K.Berning fikri:

• “Bo`linish har bir organizmning o`z individual chegarasidan oshiqroq o`sishidir”
• O`sish ma’lum bir miqdorga yetganida keyin , tirik massa ma’lum qismining ajralishi kuzatiladi,ya’ni ko`payish sodir bo`ladi.Har qanday organizmning hayoti,tur hayotidan qisqa bo`ladi. Ko`payish orqali esa tur saqlanadi va uning hayoti davom etadi.

Jinssiz ko`payish

• Jinssiz ko`payish deb,somatik hujayralarning hisobiga yangi organizmlar paydo bo`lishiga aytiladi. Ko`payishning bu turi,qadimgi va ko`payishning birlamchi formasi hisoblanadi.Jinssiz ko`payishda organizmning ayrim hujayralari,yoki organlarining bo`linishi natijasida,yangi organizm hosil bo`ladi.Bu ko`payishning biologik ahamiyati shundaki,bunda organizmlarning tez ko`payishi va ko`p avlod hosil qilishi ta’minlanadi.Jinssiz ko`payishda somatik hujayralar ishtirok etadi,jinsiy hujayralar ishtirok etmaydi.
• Jinssiz ko`payish quyidagi turlarga bo`linadi:
• Bo`linish
• Ko`p bo`linish (shizogoniya)
• Kurtaklanib
• Spora hosil qilib ko`payish

• Bo`linish
• Ko`p bo`linish
• Kurtaklanib
• Spora hosil qilib

Ko`p hujayralilarda jinssiz ko`payishning quyidagi turlari uchraydi

• Vegetativ
• Kurtaklanib
• Poliembrional
• Tartibli bo`linish
• Tartibsiz bo`linish

Vegetativ

• Vegetativ
• Kurtaklanib

• Jinsssiz ko’payishning
• biologik ahamiyati shundaki,
• bunda organizmlarning tez
• ko’payishi va ko’p avlod hosil qilishi
• taminlanadi. Jinssiz ko’payishda
• somatik hujayralar ishtirok etadi
• Jinsiy hujayralar
• ishtirok etmaydi.

• Jinssiz ko’payish organizmning normal
• rivojlanishining buzilishi hisoblanadi.
• Jinssiz ko’payishda filogenetik belgilar
• takrorlanmaydi.Jinssiz ko’payishda
• butun organizmning, yoki uning ma’lum
• qismining dezintegrasiyasi kuzatiladi.
• Jumladan,tashqi omillar ta’sir etmasdan
• paratomiyada bo’linish zonasi paydo bo’ladi.
• P.P. Ivanov 1903-yilda kam tuklilarda bu
• jarayonni o’rganib, normal fiziologik jarayon
• vaqtincha buzilib, hujayraning qayta
• integrasiyasi sodir bo’ladi degan edi.

• Jinssiz
• ko’payish
• turlari

• Bir hujayra
• yordamida

• Ko’p
• hujayralilar

• 2ga bo’linib

• shizagoniya

• vegetativ

• kurtaklanib

• kurtaklanib

• Spora

• tartibli

• tartibsiz

• Poli
• embrional

• Bir hujayralilarning jinssiz ko’payishini
• manositogen ko’payish deyiladi.
• Ikkiga bo’linib ko’payish prokariotlar va
• sarkodalilarda uchraydi.
• Ko’p marta bo’linib ko’payish esa
• xivchinlilar va sporalilarda kuzatiladi.
• Kurtaklanish yoki teng bo’lmagan
• bo’linish so’ruvchi infuzoriyalard,
• spora hosil qilib ko’payadiganlarga esa,
• yo’sinlar, qirq bo’g’imlar, qirqquloqlar,
• sporalilar kiradi

• Bir hujayra yordamida jinsiz ko’payish

• 1. Бўлиниш

• 2.Ko’p bo’linish (shizogoniya).

• 3.Kurtaklanib ko’payish.

• 4.Spora hosil qilib ko’payish.

• Bir hujayrali organizmlarda jinssiz ko’payish usullaridan biri kurtaklanishdir.
• Misol uchun achitqi.

• Ko’p hujayralilarning jinssiz ko’payishi, polisitogen ko’payish deb ataladi va uning
• quyidagi usullari bor.Vegetativ bunga barcha gulli o’simliklar kiradi.Tartibsiz bo’linishga kiprikli chuvalchanglar va lentasimon chuvalchanglar kiradi, Tartibli bo’linishga masalan radial-simmetrik (meduzalar),
• ko’ndalangiga (halqali chuvalchanglar). Kurtaklanishga bulutlar, kovakichlilar, halqali chuvalchanglar. Poliembrional ko’payishga esa ba’zi sut emizuvchilar ya’ni zirxlilar va odam misol bo’la oladi.

• Ko’p hujayralar to’plami bilan jinsiz ko’payish

• 1.Vegetativ ko’payish.

• 2.Kurtaklanib ko’payish.

• 3.Poliembrional ko’payish
• (poliembrioniya).

• 4.Tartibli bo’linish.

• 5.Tartibsiz bo’linish.

• Har qanday tirik organizmni son jixatdan oshiruvchi barcha jarayonlar, ko’payish deb ataladi. Bo’linish esa biologik sistemalarning, yoki tirik organizmlarning o’sishi hisoblanadi.O’sish bu tirik organizmning, o’z individual chegarasidan oshiqroq o’sishidir. O’sish ma’lum miqdorga yetgandan keyin, tirik massa ma’lum qismining ajralishi kuzatiladi, ya’ni ko’payish sodir bo’ladi.