Mavzu: ilk o’rta asrlarda xitoy. Reja: Kirish

SHAHARLAR, HUNARMANDCHILIK VA SAVDO

IV-V asrlardagi urushlar va xujumlar davrida Xitoyning deyarli barcha shaxarlari talangan va yondirilgan. Qadimiy poytaxtlar Chan'an va Loyan xarobazorga aylantirilgan. Xitoy janubidagi shahar xayoti qishloqnikidan farq qilmasdi.

VI asrga kelibgina shahar hayoti va shahrsozlik qayta tiklandi. Shaharlar chegara qasrlari savdo xunlar markazlari sifatida xom-ashyo bor, joylarda daryo bo'ylari, dengiz qirg'oqlarida paydo bo'ldi. O'rta asr dunyosining yirik shahri Chan'an juda rejali qurilganligi bilan ajralib turardi¹⁰.
Uning sharqiy qismida imperator saroyi va aristokratiya xonadonlari joylashgan. VIII asr boshlarida daosizm, buddizm, nestorian, zardushtiylik, mazdakiylik, moniylik ibodatxonalari mavjud edi. Bir necha bozor bo'lgan.
XII asr boshlarida dengiz qirg'oi va Buyuk kanal bo'yicha Xanchjou qurildi, Shimolda kayfin paydo bo'ldi. Chendu, Chengjou, Suchjou yirik savdo-xunar markazlariga aylandi. Guanjou, Syuanjou, Uchan kabi port shaharlar kengaytirildi.
Shaharlar harbiy-mudofaa, ma'muriy, iqtisodiy, madaniy funktsiyalarni bajargan. 3 yuqori darajadagi chinovniklardan tashqari kishilarning kechasi ko'chalarda yurishi ta'qiqlangan. Otliq qorovullar, shaharlar devori va to'siqlardan oshib o'tganlar 70 darra yeganlar.
Ilk o'rta asr huquqida shaharliklar uchun alohida normalar bo'lmagan. Suy va Tan imperiyalari davrida tog' sanoati va metal eritish sanoati paydo bo'ldi. Szyansida sopol va chinni markazi, Yanchjouda kemasozlik markazi shakllandi. Chendu shoyilari buyuk ipak yo'li orqali dunyoga tarqalgan.
Hunarmand buyurtmaga qarab ishlar, ortiqchasini bozorda sotardi. Monastirlar xuzurida ham ustaxonalar bo'lgan. Bir soha xunarmandlari bir ko'cha yoki mahallada yashagan. Bozxorda bir joyda alohida qator xonda mahsulot sotishgan. VI asrda uning asosida savdo-xunar birlashmalari tarkib topdi - tuan va xan (Yevropada sex - XI-XII asr) ba'zi xanlarga 400 gacha oila kirgan. VI-VII asrlarda yozilgan ustavlari ham yo'q edi. Xanni oqsoqollar boshqargan. Xanlar shogird qabuli, ish vaqtini belgilaganlar, kasb sirini saqlaganlar, lekin xazina nazoratida bo'lib mahsulot baxosini belgilay olmaganlar.
VII-VIII asrlarda davlat xunarmandchiligi ham ancha taraqqiy etdi. Konlar, ustahonalar, malaka talab qiladigan xunarlar merosiy bo'lgan. Katta shaharlarda bozor chinovniklar nazoratida bo'lib, kun botishi bilan bekitilgan. Do'konlar, ustaxonalar o'rnashgan yer uchun.
VII asrning choy uchun alohida soliq solingan, (te-yashil barg) kontrabanda choyini sotgan savdogar 3 marta qo'lga tushirilsa o'ldirilgan.
***