Mavzu: Jismoniy tarbiya nazariyasida umumiy jismoniy tayyorgarlik

1.Sportchilarda umumiy jismoniy tayyorgarlik
Sport sport o’yinida muvaffaqiyatga erishish, ularning jismoniy tayyorgarligiga bevosita bog’liqdir.
Malakali sport o’yinchilarini tayyorlashda umumiy va mahsus jismoniy tayyorgarlik darajasining beqiyos ahamiyatini ta’kidlab ushbu jarayon tehnik mahoratni shakillanishida asosiy omil bo’lib hizmat qilishni ko’rsatib o’tganlar.
Sportchining umumiy va mahsus jismoniy tayyorgarligi jarayonida jismoniy tarbiyaning barcha vositalaridan, ya’ni jismoniy mashqlarning chiniqish va sog’lomlashtirishning tabiiy omillari (quyoshda chiniqish, havo va suv muhitining hususiyatlari), rejm va boshqa gigenik sharoitlardan foydalanililadi.
Hozirgi vaqtda sportning hamma turlarida jismoniy tayyorgarlik ikki;
–umumiy va mahsus tayyorgarlikdan iborat. Umumiy jismoniy tayyorgarlik, mahsus jismoniy tayyorgarlik vazifalarini hal etishga yordam beradi.
Organizmning hamma tizimlarini mahsus jismoniy va qo’shimcha (yordamchi) jismoniy tarbiya vositalari bilan uzviy ravishda qo’shib olib borilgan taqdirdagina sportchining umumiy va mahsus irodaviy harakat sifatlari muvoffaqiyatli rivojlanadi.
Bu hol sportchining har tomonlama rivojlanishini va yuqori natijalarga erishishni ta’minlaydi.
Sport bilan shug’ullanuvchi sportchilarning jismoniy tayyorgarligi bevosita yo’nalishiga ega bo’lgani uchun, ayni vaqtda organizimning umumiy jismoniy rivojlanishi, mustahkamlanishi va chiniqishi bilan tamomila bog’liqdir.
Sport sport turidagi muvoffaqiyat faqat shu turning o’ziga hos tomonlarini ifoda etuvchi ayrim qobiliyatlar bilangina emas organizmning funktsional imkoniyatlarining umumiy darajasi bilan ham belgilanadi.
SHu sababdan mahsus jismoniy tayyorgarlik, umumiy jismoniy tayyorgarlik bilan birga qo’shib olib boriladigan sportchining jismoniy tayyorgarligi har tomonlama bo’lishi mumkin.
Umumiy jismoniy tayyorgarlik, mahsus jismoniy tayyorgarlik uchun zamin yaratadi, ya’ni tanlangan sport turida yuqori natijalarga erishish uchun zarur shart - sharoit sifatida; kuchlilik, tezkorlik, chidamlilik, egiluvchanlik, chaqqonlik xar tomonlama rivojlanishini ta’min etadi.
Sportchining jismoniy tayyorgarligini qaysi sport bo’yicha ixtisoslashganligiga bog’liq. Biroq ihtisosligigaga qarab g’oyat katta farqlar bo’lishiga qaramay, hamma sohadagi umumiy jismoniy tayyorgarlikda qator o’xshash tomonlari saqlanib qoladi .
Bunga sabab birinchidan;
Sportning har hil turlari faqat bir biridan farq qilib qolmay ma’lum darajada umumiylikka ham ega ekanligida bo’lsa;
ikkinchidan;
Umumiy jismoniy tayyorgarlikning mazmuni faqat sport faoliyatidagi vazifalarni hisobga olib belgilanmay, balki jismoniy tarbiyaning umumiy vazifalariga ham muvofiqlab belgilashdadir.
SHuning uchun bizning sharoitimizda sportchining umumiy jismoniy tayyorgarligi, ayniqsa sport mahoratining dastlabki paytlarida «Alpomish» va «Barchinoy» majmuasining mezon va talablarini bajarish bilan bog’liq.
Platonov V.N fikricha umumiy jismoniy tayyorgarlik tushunchasi bu sportchining harakat sifatlarini har tomonlama garmonik ravishda rivojlanganlik darajasini anglatadi.
So’z umumiy jismoniy tayyorgarlik va hususan sportchilarni tayyorlashda xarakat sifatlarini (tezkorlik, kuch, chidamkorlik, chaqqonlik, egiluvchanlik) bir birga bog’lab shakillantirish muhimligi haqida borar ekan, bu borada tezkor – kuch sifatiga alohida urg’u berish maqsadga muvofiqdir.
Sportda ijro etiladigan harakat malakasi negzida tezkor –kuch sifati hal qiluvchi muhim manbaa bo’lib hisoblanadi.
Yu.I.Portniyx kitobida uzoq yillar davomida turli yoshdagi va malakaga ega sportchilar ustida tadqiqotlar o’tkazish natijasida jismoniy sifatlarning tehnik mahoratiga va musobaqa jarayoniga to’g’ridan to’g’ri aloqador ekanligini takidlaydi. Uning fikricha, jismoniy sifatlar qanchalik yuqori darajada shakillangan bo’lsa sport mahorati shunchalik mukammal o’sib boradi.
Yuqorida qayd etilgan ilmiy adabiyotlarning tahlili sharhi tanlangan mavzuning qanchalik dolzarb ekanligidan dalolat berib turibdi. Darhaqiqat umumiy jismoniy tayyorgarlik yosh sportchilarni tayyorlashda eng muhim poydevor sifatida sport mahoratini samarali shakillanishida beqiyos omil bo’lib hisoblanadi.
SHu bilan birga ilmiy ma’lumotlarning tahliliga ko’ra har qanday jismoniy tayyorgarlik jarayoni ham jismoniy sifatlarni samarali rivojlanishiga olib kelavermaydi va tehnik taktik mahoratni shakillanishiga ijobiy ta’sir eta olmasligi mumkin. Aksincha, aksariyat hollarda sport mahoratiga salbiy ta’sir etish ham ehtimoldan holi emas.
Binobarin o’quv trenirovka jarayonida jismoniy tayyorgarlik mashqlarini qo’llash har bir sportchining yoshi, sport sport o’yining hususiyati va sportchining malakasi hamda nasliy imkoniyatlarini e’tiborga olishni taqozo etadi.
SHuning uchun yosh sportchilarni tayyorlash masalasi sport trenirovkasi jarayonida muayan maqsadga yo’naltirilgan jismoniy mashqlar majmuasidan iborat bo’lishga undaydi.
Malakali sportchilarni tayyorlashda va tehnik mahoratini shakillantirishda egiluvchanlik sifati ham zarur omillardan biridir.
Sportda qo’llaniladigan usullar, (tehnik) malakalarni sportchi o’z egiluvchanligida shakillantirib boradi. Lekin, buni o’zi ushbu sifatni to’laqonli rivojlantirish imkoniyatini bermaydi. Bu sifatni samarali takomillashtirish uchun mushak, pay, bo’g’imlarni cho’zish, egish, yoyish, siqish, burash kabi mahsus mashqlarni sekin asta muntazam qo’llash kerak bo’ladi.
Umumiy jismoniy tayyorgarlik vositalari sportchining har tamonlama rivojlanishiga yordam beradigan va uning uchun zarur bo’lgan mahsus sifatlarni takomillashtirishga ta’sir etuvchi sportchining boshqa faoliyat turiga o’tishda, hamda hayoti muhim ko’nikma va malakalarni egallashda asosiy vosita bo’lib hizmat qiladigan sifatlar kompleksini rivojlantirishga qaratilgan bo’lishi lozim. Sportchilar uchun umumiy jismoniy tayyorgarlik vositalarini tanlashda quyidagi muhim qoidalarni hisobga olish lozim.
-Mashqlar sportchi asab muskullarining zo’r bera olish harakteriga va organizmdagi barcha sistemalarining ish rejmiga yaqin bo’lishi kerak. Mashqlar mahsus sifatlarni rivojlantirishga yordam berishi lozim.
Masalan sport o’yinida ba’zi bir akrobatik mashqlar sherigi bilan qarshilik ko’rsatilgan holda juft-juft bo’lib bajariladigan mashqlar va hokozalar.
-Mashqlar harakat koordinatsiyasini rivojlantirishi hamda sportchi faoliyatini o’zgaruvchi vaziyatlardagi hamma hil harakat amallari bilan boyitish kerak.
-Mashqlar sportchining boshqa harakat va markaziy nerv sistemasining faoliyatini tezroq tiklanishiga hizmat qilishi kerak.
Bularga sayrlar, krosslar, paxodlar, harakatli o’yinlar bamaylihotir suzib yurish va ochiq havoda o’zgacha sharoitda o’tkaziladigan boshqa o’yinlar kiradi.