Mavzu: Kadrlar siyosatini amalga oshirishda psixologik bilimlar. Ijtimoiy guruhlarni boshqarish reja

shaxsning liderlik xislati;

uzgalarning ishini takomillashtirish va bosharish;

tijorat va mijozlarga oid masalalarni xal etish kobiliyati;

natijalarni kulga kiritish: vazifalarni bajarish;

kommunikatsiya

muammolarni xal etish va karor kabul kilish;

yangiliklarni joiy etish va takomillashtirish yulidagi uzgarishlarni boshkarish;

o‘z-o‘zini boshkarish xislatlari.

Mana shunday guruxga kiruvchi kator xislatlarni baxolashda ekspertlar yordamiga murojaat etiladi.
Kadrlarni kasbiy va shaxsiy sifatlarini diagnostikalash. Kasbni muvaffakiyatli amalga oshirishga taallukli shaxs xislatlari xaqida gapirar ekanmiz, avvalambor, muayyan kasb buyicha ishlab chikilgan talablarni albatta inobatga olishimiz kerak. Kasb talablariga mos kelish darajasini aniklashning eng oddiy va sodda usuli sinov vaziyatlarini yuzaga keltirish, nomzodni ish joyida sinab kurishdir. Lekin bu uslubning bir necha kamchiliklari mavjud: birinchidan, ma’lumki, ish samaradorligi uzining optimal darajasiga kutarilishi uchun mutaxassis ish joyiga yaxshi kunikishi lozim, ya’ni adaptatsiya jarayoni tula ravishda amalga oshishi kerak. Aks xolda, xodimga yangi ish joyidagi uzlashtirilmagan sharoitlar xalakit berishi mumkin. Ikkinchidan, insonni urganuvchi har kanday fanlardan ma’lumki, kishi sinov vaziyatida kuzatuv ostida bular ekan, uning mehnat kursatkichlari sezilarli ravishda uzgaradi. Bu uzgarish ijobiy tomonga xam, salbiy tomonga xam bo‘lishi mumkin. Masalaning yana bir tomoni borki, u xam bo‘lsa axlokiy mezonlar bulib, insonni kuzatuv ostiga olish, tajriba ob’ekti sifatida kurish mehnatni boshkarishning gumanistik yondoshuviga tuFri kelmaydi. SHu sababli, iloji boricha kasblarga doir puxta professiogrammalar ishlab chikish va ish joylariga nomzodlarni baxolashning zamonaviy uslublaridan foydalangan xolda ish yuritish lozim. Nomzodlarni ishga tanlash, professiogrammalar yaratish soxasida ma’lumot beruvchi manbaalardan yana biri - u yoki bu kasbga oid ish joylari tavsifnomalaridir. Odatda bunday me’yoriy xujjatlar «Ish joyi mehnat shart-sharoiti haritasi» deb nomlanadi va sanoat soxasining deyarli xamma kasblari uchun Uzbekiston Respublikasi Vazirlar maxkamasi koshidagi Davlat sertifikatsiyalash va standartlash markazi tomonidan ishlab chikiladi.
Ushbu mehnat shart-sharoiti haritalarida har bir mutaxassislikka oid ish joylarining kuyidagi omillari buyicha inson xayoti uchun zarar keltirmaydigan me’yoriy chegaralar keltirgan bulib, bu talablar chegarasida yaratilgan tavsiflar, muayyan kasb professiogrammasini yaratish uchun yaxshi ma’lumot manbai bulib xisoblanadi. Ish sharoiti haritalarida kayd etilgan me’yorlar doirasida harakat kila olishga moyillik darajasini aniklash uchun psixologiya, fiziologiya va ergonomika fanlarida etarlicha imkoniyatlar mavjud.
Boshqaruv faoliyati doimo jamoa doirasida olib boriladi. SHu munosabat bilan raxbar guruxning ichki xayotiga oid uziga xos konun, koida va xususiyatlar xaqidagi bilimga ega bo‘lishi lozim. Raxbar yoki xodim kanchalik uzini yolFiz xis kilmasin, baribir biron gurux yoki jamoa manfaatlari doirasida buladi. Umuman har bir kishining mehnat faoliyati biron jamoa ichki koidalari, normalari asosida boshkariladi. Xatto, yakka tartibda ishlaydigan mutaxassis xam, biron uyushma yoki jamiyat ichida kabul kilingan kadriyatlar va koidalarga suyanib faoliyat yuritadi. SHu ma’noda aloxida shaxsni boshkarish imkoniyati ko‘p xollarda jamoani boshkarish uslublari bilan uYFunlashadi.
Har bir gurux nazarda tutilgan qonun asosida yashaydi va oqibatda paydo buladigan xodisalar guruxiy jarayon deb ataladi.
Guruxiy jarayonni bilish, unga xos qonuniyatni tushunish raxbarga jamoani boshkarish, uning a’zolariga ta’sir etish uchun qulaylik yaratadi. SHu munosabat bilan, kuyida jamoaning ichki xayoti, unga xos guruxiy jarayonlar xaqida batafsil ma’lumot berib utamiz.
Guruhlar, uning ichida sodir bulayotgan jarayonlar, bu jarayonlarning shu guruh a’zolariga ta’siri va aks ta’siri ijtimoiy psixologiya fani tomonidan urganiladi. Ayni vaqtda gurux ichidagi sodir bulayotgan xodisalar va ular buysunadigan qonun-qoidalarni bir muncha umumlashtirish orqali guruhning rivojlanish boskichlari aniqlanganligi ayon. Gurux ichki xodisalarining ma’lum bosqichlarga amal qilib rivojlanishi, bunday rivojlanishning har bir guruxda uziga xosligi guruxiy dinamika iborasi bilan ifodalanadi. Binobarin, har kanday guruh u tashkil topgandan to tarkalib ketguncha ma’lum qoidalarga amal kiladi. Oqibatda gurux rivojlanib boradi va jamoalarning yuksak kurinishi darajasiga kutariladi, ba’zilari esa turli sabablarga kura guruh rivojlanishining biron bosqichida uzoq turib koladi, yoki shu bosqichdan nariga utolmay, keyinchalik tarqalib ketadi.
Guruxni ichki rivojlanish qonunlariga amal qilishi, uning yuksak jamoa darajasiga kutarilishi tashkilotni kuzlangan maqsadga erishish yulidagi imkoniyatidan biri hisoblanadi. Xush, guruhdegan tushunchaning uzi nima?
Guruh tushunchasi. Gurux tushunchasi ijtimoiy psixologiyadagi eng muxim iboralardan biridir.
Rahbar, yuqorida ta’kidlaganimizdek, uz faoliyatida xodimlar uyushgan guruh bilan muloqotda bular ekan, ularga xos xususiyatlarni bilishi va undan boshqaruv faoliyatida unumli foydalanishi lozim. Tashkilot maqsadlariga muvofiq uyushgan guruhni mehnat jamoasi deb atash mumkin. Raxbar uz faoliyatida mulokotga kirishadigan guruxlar bir necha turlarga bulinadi. Xodimlarning soni va ular o‘rtasidagi munosabatga kura kichik va katta guruhlar farklanadi. Xususan, kichik guruhdagi xodimlarning munosabati bevosita kurinishda bo‘lsa, katta gurux a’zolari esa bavosita munosabatda buladilar.
Kichik guruxlar psixologik jixatdan talqin etilganda, ularga aloqador kuyidagi xususiyatlar farklanadi:

• 
  gurux a’zolaridan birining xatti-harakati boshka a’zolarga ta’sir etadi;
  
• 
  gurux a’zolari shaxsiy yoki umumiy extiyojlarini qondirishda bir- birlariga muxtojdir.
  

Bunday ta’rif mashxur psixolog K. Levinga tegishli bulib, u gurux ichida ruy beradigan jarayonlarni ilmiy jixatdan taxlil etadi.
Guruh turlari. Umuman, psixologiya fanida guruxlarni farklash bir necha mezon buyicha amalga oshiriladi. Kuyidagi xususiyatlar gurux tabiatini yanda chukurrok tushunish va bundan Boshqaruv faoliyatida foydalanish imkonini beradi.
Kichik guruxning uzi ikkiga bulinadi:

•