barcha
korxonalar, fuqarolar bu qonuniy talabni bajarishlari shart. SHuning uchun ular
tuproq unumdorligini saqlash va oshirishga, suvni iflos qilmaslikka,
shuning negizidan
ulardan talab darajasida samarali foydalanishga katta e’tibor byerishlari
d) Suvdan foydalanish samaradorligi. Bu ko’rsatkich yordamida har bir metr kub suv
evaziga olingan yalpi mahsulot miqdori, qiymat, daromad va sof foyda summasi quyidagi
tenglik yordamida aniqlanadi:
YaÕ
SFS=
FSÌ
YaÌÊ
:
FSÌ
YaDÊ
:
FSÌ
SF
:
FSÌ
Bunda: SFS-suvdan foydalanish samaradorligi;
FSM-foydalanilgan suv miqdori. Bu natura hamda qiymat ko’rinishida aniqlanadi.
Bunda 1 m3 suvdan foydalanish natijasida qancha miqdorda paxta, g’alla va boshqa
Raqamlardan ma’lum bo’lishicha 2010-yilning 1-yanvariga 4301.5ming ga
sug’oriladigan yerlarning 2135.8ming gektar yoki 49.6% u yoki bu darajada sho’rlangan
hisoblanadi. SHundan 884.8ming ga yoki 24.1% o’rtacha hamda o’ta sho’rlangan yerlardir.
SHo’rlangan yerlarning 670ming gektarga yaqini yoki 31.2% quyi amudaryo vohasida,
535ming gektari Mirza CHo’l hududida, 355.3ming gektari 16.6% Zarafshon vohasida
joylashgan. Sug’oriladigan yerlarning sho’rlanganligi munosabati
bilan tuproqning sifati
ham past. Bu hududlarda aksariyat sug’oriladigan yerlarning sho’rlanganligi munosabati
bilan ekinlarning hosildorligi ancha past. Masalan, 2008-yilda mamlakat bo’yicha 1gektar
bug’doy ekilgan maydondan 44.4sent. hosil yetishtirilgan bo’lsa, Qoraqolpog’iston
Respublikasida 26.7sent. yoki Jizzah viloyatida 29.4sent. Sirdaryo viloyatida esa 38.4sent.
olingan. Demak hududlarda asosiy ekinlarning hosildorligi Respublikadagiga nisbatan
ancha past. Bizning hisob-kitobimizga ko’ra yerlarning sho’rlanganligi munosabati bilan
ekin maydonlarining hozirgi tarkibiga ko’ra 705ming tonnaga yaqin g’alla, 423ming
tonnacha pahta homashyosi kam yetishtirilmoqda. Yerlarning irrigatsion-meliorativ holatini
yomonlashganligi evaziga qishloq xo’jalik ekinlarining yalpi hosilini kamayishiga yo’l
qo’ymaslik kyerak. Yer-suv resurslaridan foydalanishning iqtisodiy samaradorligini oshirish
uchun bir qancha
tashkiliy, iqtisodiy tadbirlarni amalga oshirish lozim.
Dastavval qishloq xo’jalik yerlarini undan foydalanuvchilar ixtiyoriga uzoq muddatga
foydalanish uchun byerish masalasini to’liq hal etish zarur. Buning uchun qishloq xo’jalik
yerlarini tanlov asosida yuridik shaxs maqomiga ega bo’lgan fermer va dehqon
xo’jaliklariga qishloq xo’jalik yili boshlanishidan oldin, ya’ni yanvar, fevral, mart oylarida
hamda kuzgi ekinlarni ekishdan oldin, ya’ni iyun, iyul, avgust oylarida 50 yilgacha bo’lgan
muddatga byerishni yo’lga qo’yish lozim. Hozirgi davrda bu masala to’liq echilmagan.
SHirkat xo’jaliklarida qishloq xo’jalik ekinlari ekiladigan yerlarni pudratchilarga bir
xizmat qilib, ulardan o’z haqlarini olishni ta’minlaydigan iqtisodiy munosabatlarni
yo’lga qo’yish lozim.
suv resurslaridan foydalanishning iqtisodiy samaradorligini yuksaltirish uchun suv
munosabatlarini takomillashtirish, chuqurlashtirish, ya’ni libyerallashtirish
masalalarini hal
etishni tezlashtirish maqsadga muvofiqdir. Buning uchun suvning baholarini va ulardan
foydalaganlik uchun to’lanadigan haqlarni, soliqlar miqdorini realroq aniqlash lozim. Bunda
bozor iqtisodi qonunlari talablariga asoslanish, shuningdek,
suv resurslarining
cheklanganligi, takror ishlab chiqarilmasligi, holati, sifati, iste’molchilarga uzoq-yaqinligi,
ishlab chiqarish vositalari hamda infratuzilmalar bilan ta’minlanganligi, olinayotgan
mahsulot, foyda summasi kabi indikatorlarni ham e’tiborga olish zarur.
suvlardan to’liq va samarali foydalanish uchun:
➢ suv islohotlarini qonunlar asosida yaxshi o’tkazish, ularni
foydalanuvchilarga byerish, sotish;
➢ zaxlanib, sho’rlangan yerlarda irrigatsiya va melioratsiya
tadbirlarini vaqtida sifatli va tizimli amalga oshirish;
➢ yangi,
samarali texnikalarni, ilg’or texnologiyalarni ishlab
chiqarishga joriy etish;
➢ ilmiy va amaliy jihatdan asoslangan almashlab ekishni tiklash;
➢ ekologiyaga salbiy ta’sir ko’rsatmagan holda kimyoviy
vositalardan oqilona foydalanish;
➢ ishchi va xizmatchilarni moddiy va ma’naviy rag’batlantirish
bilan bog’liq bo’lgan masalalarni hal etish;
➢ suv munosabatlarini takomillashtirish va yerkinlashtirish
yilga emas, balki kamida almashlab ekishni joriy etish muddatiga foydalanish uchun
ijaraga byerish maqsadga muvofiqdir. Bu yerdan foydalanuvchi
ijara pudratida ishlaydigan
fuqarolarda to’liq ishonchni shakllantiradi. So’zsiz, bu hol, yerdan foydalanishga bo’lgan
munosabat ijobiy tomonga o’zgarishini ta’minlaydi.
SHular bilan birgalikda iqtisodiy unumdorligini oshirish maqsadida yerlarning
meliorativ holatini tubdan yaxshilashni ta’minlovchi tadbirlarni kompleks amalga oshirishni
rivojlantirish juda muhim muammo hisoblanadi. Bu muammoni echishda davlat bosh ijrochi
bo’lishi lozim. Hozirgi vaqtda bu tadbirlar 27-30 ming ga da amalga oshirilmoqda. Bu,
so’zsiz, kamdir. Agarda bu muhim tadbir qishloq xo’jalik korxonalariga to’liq yuklansa,
bajarilmasligi muqarrar. CHunki ularning texnik, iqtisodiy quvvati etmaydi. Davlatning esa
texnik, iqtisodiy imkoniyati ulkan. Xo’jaliklar yerlarining meliorativ holatini yaxshilashda
irrigatsiya va melioratsiya davlat hissadorlik tashkilotlari
1.
suv resruslarining qishloq xo’jaligidagi
ahamiyati, yer va suv resurslari qishloq xo’jaligining asosiy
vositasi ekanligi.
2.
suvlarning tarkibi, ularni xususiyatlari
nimalardan iborat?
3.
suvdan foydalanish darajasini hamda
samaradorligini qaysi ko’rsatkichlar ifodalaydi?
4.
suv
resurslaridan
foydalnish
darajasini
hamda samaradorligini
oshirishning qanday yo’llari bor?
Dostları ilə paylaş: