Mavzu: Rivojlangan davlatlarda davlat va huquqga oid fanlarning mazmuni va uni o‘qitishda ilg‘or tajribalar

Umumiy maktabning ikkita tipi bor:kooperativ, integratsiyalashgan maktab.
Kooperativ umumiy maktabda asosiy maktab, real maktab va gimnaziyalar birgalikda ishlaydi. Tashkiliy, metodik va didaktik jihatdan ular bir biriga qaram bo‘lmagan bo‘limlar sifatida faoliyat yuritadi. Bu bo‘limlar o‘zaro xamkorligining turi va darajasi yosh davrlar guruhlariga bog‘liq. Kooperativ umumiy maktab barcha bo‘limlar uchun umumiy pedagogik rahbariyatga ega.
Integratsiyalashgan umumiy maktab 10-sinfgacha alohida maktab tipini ajratmaydi. Sinflarni tashkil qilishning yagona mezoni yosh bilan bog‘liq. Alohida fanlarni o‘qitish kurs tizimi bo‘yicha olib boriladi.
Umumiy maktabda mutaxassislar tomonidan “fanlardan yutuqlari bo‘yicha differensiyalash” deb nomlangan guruhlarga bo‘lish joriy qilingan.
Differensiyalashdan kutilgan maqsad: har bir ta’lim oluvchiga uning qobiliyatlariga ko‘ra talablar qo‘yish, har biriga individual yondashish. O‘zlashtirish o‘zgarishi natijasida bir guruhdan ikkinchi guruhga o‘tish mumkin.
Germaniyada kasbiy va oliy ta’lim tizimi
Germaniya ta’lim tizimida hunar ta’limi muhim ahamiyatga ega, chunki yuqori malakali ishchilarga bo‘lgan talab kuchlidir. To‘liqsiz o‘rta maktabni bitiruvchilarning 20% hunar ta’limi tizimida bilim olishni davom ettiradilar. Aksariyat hollarda o‘qish muddati 3-3,5 yilni tashkil etadi. O‘qish 3 bosqichdan iborat bo‘lib, birinchi yil asosiy hunar ta’limi beriladi. Bunga o‘qitilayotgan kasbga taalluqli maxsus fanlardan nazariy asoslar berilib, yirik korxonalarda amaliy mashg‘ulotlar o‘tkaziladi. Ikkinchi yil davomida maxsus hunar ta’limi beriladi. Ta’lim oluvchining birinchi yildan ikkinchi yilga o‘tishida sinov imtihonlari o‘tkazilib, o‘qishni davom ettiruvchi yoshlar tanlab olinadi. Uchinchi yil davomida maxsus hunar ta’limi yanada chuqurlashtirilib boriladi. Bitiruv imtihonlari maxsus komissiya tomonidan qabul qilinadi. Komissiya a’zolari korxonalarning etakchi mutaxassislari, Federal Erlardagi sanoat palatasi, hunarmandchilik palatasi vakillaridan tashkil topadi. Hunar maktablarining diplomlari oliy o‘quv yurtlariga kirish uchun huquq bermaydi. Buning uchun 1 yillik tayyorlov kurslarini tugatish talab etiladi. O‘qishga qabul qilish imtihonsiz, maktab ta’limi to‘g‘risidagi hujjatga asosan amalga oshiriladi.
Germaniya oliy ta’lim tizimi oliy o‘quv yurtlari turlarining ko‘pligi bilan farqlanadi. G‘arbiy Evropa Federal erlarida muddatidan uzoq o‘qiyotgan o’quvchilar o‘qish uchun pul to‘laydilar. Ta’lim tizimidagi bu islohotlar qonun bo‘yicha yo‘lga qo‘yilgan.
Germaniyada aksariyat universitetlar jamoatchilik asosida federal hukumat tomonidan, ba’zilari Protestant va Katolik cherkovlar tomonidan moliyalashtiriladi. Bunga qo‘shimcha ravishda yana 120 privat universitet va kollejlar mavjud bo‘lib, ular rasmiy tan olingan darajalarni beradi. Bularning ko‘pchiligi amaliy fanlar universitetlaridir.
O’quvchilarning ko‘pchiligi jamoat universitetlarida ro‘yxatdan o‘tgan. 5 foiz o’quvchilargina xususiy kollej va universitetlarda tahsil oladi. Bu erda ta’lim to‘lovlari baland bo‘lsa-da, ta’lim sifati juda yaxshi.
Germaniyada universitet ta’limi markazlashmagan. 16 Federal Erning har birida oliy ta’lim va boshqaruv tizimi bo‘yicha o‘z qonunlari bor.
3. Janubiy Koreyada zamonaviy ta’lim tizimining qaror topishi 1945 yillardan, ya’ni mamlakatning yapon hukmronligidan ozod bo‘lgan vaqtidan boshlanadi. 1945 yildan 1970 yillargacha ta’lim tizimi ayniqsa jadal rivojlandi. 1950–1953 yillardagi Koreya urushi natijasida yuzaga kelgan iqtisodiy yo‘qotishlar va vayronagarchiliklarga qaramay Janubiy Koreya savodsizlikni tugatishga qat’iy kirishdi.
1968 yilda qabul qilingan Milliy ta’lim xartiyasi koreys xalqi mentaliteti va vatanparvarligining o‘ziga xos tomonlarini ayniqsa yorqin ifoda etadi. Xartiyaga muvofiq milliy ta’lim millatni jipslashtirishga, tarix va an’anlariga hurmat bilan qarashga, qadriyatlarni ulug‘lashga, millatni yanada kuchliroq qaror topishiga va umuman, xalqning farovonligini ta’minlashga yaqindan yordam beradi va asos bo‘lib xizmat qiladi. Ta’limga bu kabi munosabatda bo‘lish, koreys xalqi uchun tabiiy bir holatdir va aynan mana shu holat mamlakatning muvaffaqiyati uchun kafolat bo‘lib xizmat qiladi.
Koreya ta’lim tizimi muayyan bir xillikka ega bo‘lish bilan bir qatorda, alohida maktablar uchun mahalliy va milliy dasturlar doirasida davlat ta’lim standarti doirasidan chekinishga ruxsat beradi. Davlat ta’lim dasturi davriylikka ega bo‘lib, ta’limga bo‘lgan talabdan kelib chiqqan holda, jamiyatning dunyoqarashlari va yangi fanlarning yuzaga kelishiga bog‘liq ravishda o‘zgarib turadi. Ta’lim dasturi standartlari maktablar uchun o‘quv mazmunini aks ettiruvchi va rahbarlarning o‘quv dasturlari ishlab chiqishi uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. Hukumat milliy va ijtimoiy talablarni qondirish maqsadlarida, shuningdek, ilmiy tadqiqot ishlanmalari bo‘yicha turli ko‘rsatkichlarni e’tiborga olgan holda, shu kungacha davlat dasturiga etti marotaba o‘zgartishlar kiritdi. “Ettinchi dastur” 1997 yilning dekabr oyida joriy etilgan.
YAngi globallashuv davri va modernizatsiyalashuv asrida har taraflama mukammal inson resurslarini kamol toptirish maqsadida Ettinchi dastur eskicha ta’lim metodlaridan voz kechib, yangi mukammal ta’lim tizimini yaratishga intildi. Har bir fan bo‘yicha o’quvchilarning individual xususiyatlarini inobatga olgan holda, ta’lim berish metodlari ishlab chiqildi. Bunda o’quvchilarning mustaqil bilim egallashiga, ularning dunyoqarashlarini yanada kengaytirishga katta e’tibor qaratildi. SHunday qilib, Ettinchi dastur o’quvchilarning individual talanti, ijodiy kuchi, mustaqillikka intilishlarini inobatga olishi bilan avvalgi dasturlardan farq qiladi. Bunda shaxsning mustaqilligiga ijodiy kuch uchun poydevor sifatida qaraladi.
Ettinchi dastur ikki qism: umumiy va maxsus qismlardan iborat.
YAngi dastur bo‘yicha o‘rta maktab o‘n yillik bo‘lib, keyingi 11- va 12-sinflarda ta’lim oluvchilar kelgusida egallaydigan kasblari bo‘yicha ixtiyoriy tanlov asosida maxsus tayyorlov kurslarida ta’lim oladilar.
Milliy dastur doirasida pedagoglar uchun maxsus o‘quv rejalari ham ishlab chiqilgan. O‘rta maktab doirasida o‘qitiladigan fanlar majburiy va qo‘shimcha darslarga ajratiladi. Oliy maktab va universitetlarda maxsus fanlar o‘qitiladi. Maktablarda ba’zi fan sohalari bo‘yicha chuqurlashtirilgan bilimlar beriladi.
Davlatning ta’lim sohasini rivojlantirish bo‘yicha amalga oshirgan islohotlari natijasida Koreya Respublikasi ba’zi bir ko‘rsatkichlar bo‘yicha jahonda etakchi o‘rinlarni egallaydi.
Bugungi kunda Janubiy Koreya ta’lim tizimining eng ustuvor yo‘nalishlaridan biri maktabgacha va maktab ta’limini rivojlantirish hisoblanadi. Maktabgacha ta’limni bepul qilgan holda mamlakat maktabgacha ta’lim muassasalariga qatnaydigan bolalar sonini oshirishga erishdi. Koreya Respublikasida bolalar bog‘chasi ularga nazariy ta’lim berish maqsadiga intilmagan holda, o‘zining muhim vazifasi – ularning har taraflama barkamol bo‘lib etishishini ta’minlashga, ularning jismonan va ruhan sog‘lom bo‘lishiga, o‘zida ishonchni tarbiyalab etishtirishga harakat qiladi.
Janubiy Koreya Respublikasi ko‘plab tadqiqotchilarning diqqatini o‘ziga tortmoqda, sababi bu davlat postindustrial sivilizatsiya yutuqlarini egallagan Osiyo-Tinch okeani regionining noyob davlatlaridan biridir. Koreyaliklar bajarilishi shart bo‘lgan asosiy vazifa - o‘z an’anaviy madaniyatini saqlash, siyosiy va ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarni o‘z madaniy-siyosiy identivlik, SHarqning an’anaviy qadriyatlari va orientirlari bilan bog‘lashga intilish deb hisoblaydilar. Bu davlatning ta’lim tizimi YUNISEF ekspertlari xulosasiga ko‘ra sanoati rivojlangan davlatlar ichida “eng samaralisi” deb tan olingan.
Ko‘pchilikning yagona fikricha, Janubiy Koreyaning iqtisodiyoti va texnikadagi yutuqlari “Inson resursiga investitsiyani to‘g‘ri tikkanligida” deb ta’kidlashadi. Konfutsiy davridan saqlanib qolgan ziyoli odamga jamoat xizmati xozirgi kungacha bor. Janubiy Koreyada 1980 yillardan beri ilmiy kasblar eng nufuzli hisoblanadi.
Janubiy Koreya ta’lim tizimi yana bitta butunjahon tamoyilini amalga oshiradi: bu ta’lim va fan integratsiyasidir. Dunyo amaliyotida o‘quvmuassasalari va ilmiy-tadqiqot institutlarini o‘z ichiga oluvchi akademik konglomeratlar samarali faoliyat olib borishmoqda. Bunday birlashuv ilm va ta’lim integratsiyasining aniq asosi bo‘lib xizmat qiladi va mamlakatda yagona ilmiy-texnik va ta’lim siyosatini olib borish imkoniyatini beradi. Oliy o‘quv yurtlari va ilmiy tadqiqot institutlarining qo‘shilishi bugungi kunda integratsiyaning eng samarali shakli hisoblanadi.
Ko‘p rivojlanayotgan davlatlarda ta’lim bugungi kunda jamiyatning faqat sarf-harajatlar sohasi emas, balki asosiy ishlab chiqaruvchi kuchiga aylandi. YA’ni, ta’lim raqobatbardosh, jiddiy moliyaviy mablag‘larni olib keluvchi soha bo‘lishi kerakligi isbotlandi. Ta’limning deyarli 1-bosqichidayoq davlat va iqtisodiyotning rivojlanishiga qaratilgan bo‘lishi kerak. Faqat bilim olish uchungina emas, balki olingan bilimlarni amaliyotda samarali qo‘llash uchun o‘qish zarur.
Lekin shuni hisobga olish joizki, ta’limni tizimli modernizatsiya qilish jarayoni o‘z-o‘zidan eski tartib elementlarni engib o‘tish, yangi g‘oyalarni ishlab chiqish va tabiiy boshqaruvning boshqa metod va mexanizmlarini shakllantirishni nazarda tutadi. Lekin bu shundoqligicha nusxa olish shaklida emas, balki yangiliklarni qabul qilish bilan birga ta’lim rivojlanish bosqichidagi eng yaxshi an’analar va qo‘lga kiritilgan yutuqlarni saqlab qolishni taqozo etadi.