Mavzu: Rivojlangan davlatlarda davlat va huquqga oid fanlarning mazmuni va uni o‘qitishda ilg‘or tajribalar

Maktabgacha ta’lim
Koreyada bolalar bog‘chalari umumiy ta’lim dasturining bir qismi hisoblanmaydi, ota-onalar bolalarni xususiy muassasalarga topshiradilar. Bolalar bog‘chasiga bolalar 3 yoshdan 5 yoshgacha qabul qilinadi. Olti yoshga to‘lgan bolalar odatda maktabga boradi. 1980-yillardan boshlab bolalar bog‘chalari va maktabgacha muassasalarga boradigan bolalar soni keskin o‘sdi: bunday 901 ta muassasaga 1980 yilda 66 433 bola borgan bo‘lsa, 1987 yilda 7 792 muassasa mavjud bo‘lib, ulardagi bolalar soni 397 020 taga etdi. Ulardagi tarbiyachi va pedagoglar soni ham ortdi, ularning katta qismini ayollar tashkil etdi.
Koreya bog‘chalari quyidagi turlarga bo‘linadi: boshlang‘ich; o‘rta; yuqori.
Janubiy Koreya maktabgacha ta’lim tizimi asosan bolaning boshlang‘ich xar tomonlama rivojlantiruvchi ko‘nikmalarni o‘rgatishka qaratilgan. Bolalar uch yoshdan boshlab koreys va ingliz tillarida o‘qish va yozishni o‘rganadilar. SHu yoshdan boshlab bolajonlar matematika sir-asrorlarini o‘rganadilar. Koreyslar bolalarning jismonan sog‘lom va baquvvatligiga, shuningdek musiqa darslarining o‘zlashtirishiga alohida e’tibor qaratadilar. Bog‘chadan boshlab bolalarga judayam katta xajmda uyga vazifalar beriladi, ingliz tili darslarida alohida so‘z va jumlalarni tarjima qilishdan tashqari, bolalar o‘z fikr va qarashlarini ingliz tilida ravon va sodda so‘zlashni o‘rganadilar.
Koreyada boshlang‘ich ta’lim uchun o‘quv yilida 1 martga qadar 6 yoshdan yuqori bo‘lgan bolalar qabul qilinadi. Lekin 5 yoshli bolalar ham o‘qishga kirishga xuquqli bo‘lib, buning uchun maktab mas’ul shaxsining ruxsatnomasini olishi lozim bo‘ladi.
Bolalar bog‘chasining asosiy vazifasi oilalarni har tomonlama rivojlanishi uchun sharoit yaratishdan iborat. Bog‘chalarda asosan musiqa, rasm, hisoblash darslari o‘tiladi. Koreys bog‘chalarida bolalarda mustaqillikni shakllantirishga katta e’tibor beriladi. Bolalar yoshi orasidagi farq 3 yilgacha bo‘lishi mumkin.
Boshlang‘ich ta’lim
O‘quv yili esa 1 mart Koreya Respublikasida davlat bayrami munosabati bilan 2 martdan boshlanadi. 6 yil davom etadigan boshlang‘ich ta’lim majburiy etib belgilangan. Boshlang‘ich ta’limda 1 yil ikki semestrga bo‘lingan holda olib boriladi. Asosiy o‘qitiladigan fanlar: koreys tili, matematika, aniq fanlar, jamiyatshunoslik, tillar, tasviriy san’at, musiqa. Odatda bu fanlarning barchasini bitta pedagog o‘qitadi, chet tillaridan tashqari.
Janubiy Koreyada bolalar (6 yoshdan oshgan) 7 yoshdan 13 yoshgacha boshlang‘ich maktabga boradilar. O‘qish muddati 6 yil, majburiy va bepul. Boshlang‘ich maktabda quyidagi 9 ta fanlar o‘qitiladi:
Koreys tili, matematika, aniq fanlar, jamiyat haqidagi fanlar, chet tili, tasviriy san’at, musiqa. Odatda bu fanlar sinf rahbari tomonidan o‘qitiladi, faqatgina ba’zi fanlar uchun maxsus pedagoglar tayinlanadi. Boshlang‘ich ta’limdan o‘rta ta’limga, undan yuqori ta’limga imtihonlar topshirish orqali emas, balki faqatgina yoshiga qarab o‘tiladi. XX asrning 80 yillariga qadar ingliz tili o‘rta maktablarda o‘qitilgan, hozirda esa boshlang‘ich maktabning 3-sinfidan o‘qitilyapti. Koreys va ingliz tili grammatikasi juda juda katta farqli bo‘lganligi uchun ingliz tilini o‘rganish juda qiyin. SHu bois, ota-onalar o‘z farzandlarini xususiy o‘quv muassasalariga qo‘shimcha o‘qishga jo‘natadilar. Xususiy o‘quv muassasalari, ya’ni “xagvon”larbolalarga til o‘rganishda individual yondashadilar. SHu maqsadda, ingliz tilida gaplashuvchi chet elliklarni boshlang‘ich maktabga jalb qilish yo‘lga qo‘yilgan.
Boshlang‘ich maktab koreyschasiga “chxodыn xakkyo” deb nomlanar va boshlang‘ich ta’lim ma’nosini anglatar edi. 1996 yil Janubiy Koreya hukumati bu nomni o‘zgartirdi va “gukmin xakkyo” deb nomladi. Bu atama “fuqarolik maktabi” degan ma’noni anglatadi.
Koreyada davlat tasarrufidagi boshlang‘ich maktablardan tashqari qator xususiy maktablar ham mavjud. Bu maktablarning o‘quv dasturlari davlat maktablari o‘quv dasturlariga birmuncha mos keladi, lekin o‘qitish yuqori darajada amalga oshiriladi. Masalan, kam sonli ta’lim oluvchilarga ko‘p pedagoglarning jalb etilishi, qo‘shimcha fanlarning kiritilishi, umuman ta’limning yuqori standartlarga egaligi va h.k. SHu bois ko‘pchilik ota-onalar o‘z farzandlarini xususiy maktabga berishga intiladilar. Lekin bunday maktablarda o‘qish narxining balandligi ota-onalarni o‘ylantirib qo‘yadi. Boshlang‘ich maktabni bitirgan ta’lim oluvchilar keyingi bosqichlarga imtixonsiz o‘tadilar. Janubiy Koreyada sinflarni raqamlash odatdagiday pastdan yuqoriga emas, balki har bir ta’lim bosqichida 1 dan boshlanadi. Masalan, boshlang‘ich maktab 1 dan 6 gacha, o‘rta maktab (3 yil) 1 dan 3 gacha, sanaladi: boshlang‘ich maktabning 1-sinfi (2,3,4,5,6-sinfi), o‘rta maktabning 1-sinfi (ya’ni, o‘zbek maktablaridagi 7-sinf), oliy maktabning 2-sinfi (ya’ni o‘zbek akademik litsey va kasb-hunar kollejining 2-kurs o’quvchisi) kabi.