Mavzu: Savod o’rgatish jarayonida va unga qo’yoladigan talablar. Mundarija: I. Kirish

2.2. Boshlang`ich sinflarda sinfdan tashqari ishlarni tashkil etish 
va uni o’tkazish usullari 
Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar kontseptsiyasida tarbiyaviy 
tadbirlarni takomillashtirish zaruriyati, alohida ta`kidlangan: siyosiy tuzumiing 
o’zgarganligi, yangicha iqtisodiy munosabatlarning shakllanib borishi, tarbiyaviy 
ishni yaxshilashda davr talabiga javob beradigan yangicha tamoyillari g`oyalar, ish 
uslubiyatlarini ishlab chiqish hamda o’qituvchining ijodkorlik faoliyatinn qaytadan 
qurmoq lozimdir. 
Tarbiyachining navbatdagi vazifasi bolalar jamoasini tashkil qilish, tarbiyalash va 
jipslashtirish borasidagi nazariy bilimlarni o’zlashtirib, ilg`or tajribalarga suyanib 
o’quvchilarni tarbiyaviy jarayonda o’rtoqlik-do’stlik, o’zaro hamkorlik, hamjihatlik, 
o’z-o’zini tarbiyalash va boshqarish kabi jamoatchilik sifatlarini tarbiyalash 
mahoratini o’zlashtirishdan iborat. Ular: 
- sinfning boshlang`ich jamoasini tarbiyalash va ularda o’zaro munosabat 
aloqalarini yaratish. 
- o’quvchilar kundalik faoliyatlarining hamma qirralarida jamoaga jipslashtirish. 
- shaxsiy manfaatdan jamoa manfaatini yuqori qo’yishga o’rgatish. 
- jamoada bir-biriga mehr-oqibatli, muruvvat va sahiylik, do’stona hamkorlik 
mavjud bo’lsa, u katta tarbiyaviy kuchga aylanadi. 
Kichik yoshdagi maktab o’quvchilar jamoalari tashkil qilishda o’qituvchidai 
turli-tuman usul va vositalardan mahorat bilan foydalanish talab qilinadi: 
1.O’qituvchi jamoa a`zolarini yangi sharoitga (maktabning I sinfidan boshlab) 
moslashuv davrida ularga ishonch, xurmat, xushmuomalalik, talablarni to’g`ri qo’ya 
bilish shu bilan birga o’quvchini tushunish va eshita bilish mahoratiga ega bulish 
talab etiladi; 
2.O’quvchilar jamoasidagi etaklovchi kuch tayanch o’zagini tanlash; 
3.Jamoa a`zolarining har birining kuchiga, qobiliyatiga qarab topshiriqlar 
berish; 

---

27 
4.Jamoada yangi an`ana, qonun-qoidalarni dastlabki kurtagini yaratish va 
unga amal qilish; 
5.Jamoa istiqbolini davr talabi bilan moslashgan holda belgilash talab qilinadi. 
Sinfdan va maktabdan tashqari ishlarning tarbiyaviy ta`siri ko’p darajada 
o’quv jarayonini tashkil etish saviyasiga hamda o’quvchilar jamoasininig xilma -xil 
ishlarni qanday yo’lga qo’yishlariga bog`liqdir. Sinfdan tashqari faoliyat majburiy 
dastur bilan chegaralanmaydi, balki yoshlar har xil o’quvchilarni ixtiyoriy ravishda 
birlashtiradi. Ularning tashabbusi asosida ishlarni amalga oshiradi, fanga qiziqtiradi, 
ularni xalqning madaniy hayoti muhitiga olib keladi. Sinfdan tashqari ishlar 
shaxsdagi ijtimoiy faollik, ijtimoiy ong hamda axloqiy odatlarni tarkib toptirishning 
eng muhim omilidir. 
Tarbiya jarayonining mazmuni bolalarga beriladigan ma`naviy axloqiy 
bilimlar tizimi, ishonch, e`tiqod, intizom, xulq-atvorni bir butun holatini tashkil 
etadi. Mustaqil O’zbekistoning, istiqlol va istiqboli uchun fidoiylik ko’rsatuvchi 
avlodni tarbiyalash mazmuni tamoman o’zgacha xarakter kasb etmoqda: 
• 
fuqarolik demokratik jamiyatni barpo etish mohiyatini 
anglab oluvchi; 
• 
vatanini har doim turli oqimlardan himoya etuvchi; 
• 
diniy bag`rikenglik va mehr-muravvatli bo’lish; 
• 
davlat siyosatini tushunish unga fidoiy bo’lish; 
• 
o’zligini anglash, ajdodlar merosini qadrlash; 
• 
yuqoridagi komil insonga xos sifatlarni tarbiyalashda; 
• 
maqsadni aniqligi va uni to’g`ri yo’naltirish madaniyati; 
• 
tarbiyachi-o’qituvchi va tarbiyalanuvchini hamkorlik faoliyati; 
- o’zini anglash, mustaqil fikrlovchi e`tiqodligi va ixtiyorlik. 
Maktabgacha ta`lim muassasa tarbiyachilarini tarbiyachilik faoliyati va uni amalga 
oshirish metodikasini «Uchinchi ming yillikning bolasi» qo’llanmasidan 
foydalanishni tavsiya etamiz. 

---

28 
Tarbiyaviy ishlarning mazmunida bir butun yondashishdan bosh maqsad, “Milliy 
istiqlol g`oyasi: asosiy tushuncha va tamoiyllari dasturi”dagi g`oyalarni bolalarning 
ongida o’ziga xos va mos ravishda singdiradi. 
- Xalqimizning boy ma`naviy, an`ana, udum, urf-odatlar va ajdodlarimiz merosidan 
foydalanish. 
- O’zbekiston Respublikasi Konstituttsiyasi, adolat, haqiqat va erkinlikni, ishonch-
e`tiqodni tarbiyalash. 
- YUrt tinchligi, Vatan ravnaqi, xalq farovonligi mohiyatini izohlash. 
- Mehrli-muruvvatli va bag`ri kenglik. 
Ayniqsa bog`cha va kichik maktab yoshidagi o’quvchilarning ta`limiy- 
tarbiyaviy faoliyatlari o’ziga xos xususiyatga ega: o’quvchilarda hayotiy 
tajribalarning kamligi, o’quv-tarbiya jarayonida hodisalarga qiziqish, «yaxshi», 
«yomon» harakatlarga chuqur munosabat bildira olmasligi kabilar. 
Boshlang`ich sinf o’quvchilarining dars va darsdan tashqari tarbiyaviy 
faoliyatini rejalashtirish o’ziga xos qoidalarga egadir: 
1. Har bir sinf jamoasining tarbiyalangan darajasini o’rganish. 
2. O’quvchilarning oilavny hayoti, ota-onaning farzand tarbiyalashdagi burchi va 
vazifasini qanday his etishi. 
3. Kundalik o’zgarishlarga o’quvchilarshshg munosabati. 
4. O’quvchilarning sharqona milliy urf-odat, an`analar haqidagi bilim darajasi. 
5. Qomusiy ma`rifatparvar, mutafakkirlar hamda hozirgi zamon shoir, 
yozuvchilarning ijodiyotidan namuna bilishlari. Mazkur qoidalar bog`chada sodda 
holda qo’llaniladi. 
Yuqoridagilarni aniqlashda suhbat, anketa usullaridan foydalanish o’rinlidir. 
SHundagina har bir o’qituvchi-tarbiyachilarning betakror, bir-biriga o’xshamagan 
tarbiyaviy tadbir rejalari bunyodga keladi. Bunday rejalar tarbiyaviy ta`sirga ega 
bo’lib maqsadga erishtira oladi. 
Tarbiyaviy ishlarni rejalashtirishning asosiy omillari: 
1. Vatanga muhabbat va insonparvarlik. 
2. Milliy istiqlol mafkurasini shakllantirish. 

---

29 
3. Ma`naviy tarbiya (axloq va odob). 
4. Iqtisodiy tarbiya. 
5. Ekologik tarbiya. 
6. Go’zallik tarbiyasi. 
7. Jismoniy barkamollik (sog`lom avlod uchun). 
8. Ota-onalar bilan ishlash. 
Yuqoridagi omillarni rejalashtirishda tanlanadigan mavzular quyidagi talablarga 
javob berishi kerak. 
1. Tarbiyaviy tadbirlar rejasi va undagi mavzular davr talabiga javob berishi. 
2. Tanlangan mavzular milshy va umuminsoniy qadriyatlar qamrovida bo’lishi. 
3. Tarbiyaviy tadbirlar uzviylik qoidasiga amal qilgan bo’lishi. 
4. Mavzular o’quvchilarning yoshi va bilim saviyasiga mos bo’lishi. 
Tarbiyaviy tadbirlarni rejalashtirishda «Milliy istiqlol g`oyasi: asosiy 
tushuncha va tamoiyllari» dasturi. O’zbekiston Respublikasi «Kamolot ijtimoiy 
harakati» dasturi mos qilib olindi. Quyidagi keltirilgan reja tahminiy bo’lib, o’z 
shart-sharoitingizga qarab ijodiy o’zgarishlar kiritish mumkin.
5