Mavzu: tilshunoslik fanining obyekti, predmeti, vazifalari. Jizzax-2023

---

 
 
 
 
Mavzu: 
TILSHUNOSLIK FANINING OBYEKTI, PREDMETI,
VAZIFALARI
.
 
 
JIZZAX-2023 

---

MAVZU: TILSHUNOSLIK FANINING OBYEKTI, PREDMETI, 
VAZIFALARI. 
 
Reja: 
KIRISH 
 
1. Tilshunoslik fanining o'rganish obyekti, maqsadi va vazifalari.
2. 
Tilshunoslik fanining predmeti va vazifalari.
3. 
Venn diagrammasi.
4. 
Sinkveyn metodi.
5. 
Mavzuga doir atamalar topishmog’i.
6. 
Mavzuga doir testlar.
7. 
Krossvord.
8. 
Foydalanilgan adabiyotlar.
 
 
 
 

---

3 
KIRISH 
 
“ Tilshunoslikka kirish” kursi tilshunoslik fani haqida asosiy ma'lumot beradi. Mazkur kitob 
“Tilshunoslikka kirish” predmeti haqidagi darslik, o‘quv qo‘llanmalari hamda ma’lum 
pedagogic
tajribalar asosida tayyorlangan bo‘lib, til ilmi haqidagi muhim jihatlarni 
o‘rganishga qaratilgan. Mavzular muayyan izchillikda talabalarning fikrlash qobiliyatlarini 
e’tiborga olgan holda joylashtirilgan. 
Mazkur qo‘llanmaning qayd etilgan tarzda tuzilishi: 
-talabalarning umumta’lim tahsili jarayonida olgan bilimlarini
umumlashtirishni va 
mustahkamlashni;
-tilning o‘ziga xos tabiatini tahlil etishni;
-til va jamiyat; til va tafakkur; til va nutq munosabatlarini
o‘rganishni; 
-til birliklarining o‘zaro mutanosib, yaxlit tizim sifatida namoyon
bo‘lishini; 
-til fanining har bir bo‘limi mohiyatini yoritishni;
-til fani bo‘limlarining o‘rganish obyektini tushuntirishni;
-talabalarda ’Tilshunoslikka kirish” kursi doirasida mustaqil
fikrlay olish ko‘nikmalarini 
shakllantirishni nazarda tutadi. 
«Tilshunoslikka kirish” til ilmining mohiyati haqida dastlabki ilmiy ma’lumotlar asosidagi 
fan ko‘nikmalarini shakllantirishga xizmat qiladi. Mazkur fanni o‘zlashtirayotgan talaba 
tilshunoslik
sohalari, fan bo‘limlari haqida atroflicha bilimni egallashi lozim. Uhbu 
qo‘llanmada tilning o‘ziga xos tabiati, tilshunoslik masalalari, tilshunoslik bo‘limlarining 
mazmun-mohiyati
talabalarning milliy-lisoniy ko‘nikmalariga asosan hamda mutaxassislik 
yo‘nalishiga ko‘ra o‘zbek tili misolida yoritildi. 

---

4 
1.  Tilshunoslik fanining predmeti va vazifalari.
Til faqat kishilik jamiyati mahsulidir. Tilsiz hech bir voqelik va hodisani, 
insonning tabiatda, jamiyatda tutgan o‘rni, jamiyat taraqqiyoti yo‘llarini bilish, 
o‘rganish mumkin emas.
Tilshunoslik yoki til bilimi (lingvistika til haqidagi mustaqil va aniq fan bo‘lib, 
tilning kelib chiqishi, tarixiy taraqqiyot jarayonlari va qonuniyatlarini ilmiy asosda 
o‘rganadi. Bu fan muayyan va umumiy tilshunoslik sohalaridan iborat.
Muayyan (xususiy) tilshunoslik ma`lum bir tilning luғat tarkibi, fonetik tizimi 
va grammatik qurilishi, taraqqiyot yo‘llari hamda qardosh tillarga munosabatini ilmiy 
asosda sinchiklab o‘rganadi va shu yo‘l bilan tilning luғat boyligi, fonetikasini 
sinchiklab tekshiradi, ilmiy grammatikasini yaratib beradi.
Umumiy tilshunoslik esa umuman tilning kelib chiqishi, ijtimoiy mohiyatini, 
jamiyatdagi o‘rni va vazifasini, taraqqiyot yo‘lini, til bilan tafakkurning bir-biriga 
uzviy boғliqligini, tilning o‘zaro munosabatini o‘rganadi hamda tilshunoslikni 
tekshirish usullarini yaratadi. Umumiy tilshunoslik ayrim tilshunoslikni, bir guruh 
tilshunoslikni va qardosh tilshunoslikni o‘rganish, tekshirish natijasida aniqlangan til 
hodisasini, til dalillarini umumlashtirib, ilmiy xulosalar chiqaradi va shu asosda til 
qonuniyatlarini aniqlab beradi.
Ko‘rinadiki, tilshunoslik inson tilini o‘rganadigan mustaqil fandir. Tilshunoslik 
dastlab, amaliy ahamiyatgagina ega bo‘lgan fan sifatida yuzaga kelgan bo‘lsa, hozir 
sof nazariy xarakterdagi fanga aylandi.
Bashariyat XX asr bilan xayrlashib, uchinchi ming yillikka qadam qo‘ydi. 
Insoniyat bugungi kunga kelib, ijtimoiy hayotning barcha sohalarida ulkan yutuqlarga 
erishdi. Odamzod o‘zining aql-zakovati va mehnati bilan juda ko‘p yangiliklar yaratdi.
Ma`naviy boyliklar orasida tilshunoslik ilmida to‘plangan bilimlar muhim o‘rin 
tutadi. Har bir davrning buyuk tilshunoslari bo‘ladi. Ular o‘z yurti va xalqining tili 
haqidagi fikrlarini o‘rtaga tashlaganlar. Xalqni buyuk maqsadlar sari etaklovchi bayroq 
sifatida namoyon bo‘ladigan ғoyalarning muayyan davr mafkurasiga aylanishida 
tilshunoslik bilimlari katta ahamiyat kasb etadi.
Til va uning ta`rifi. Hozirgacha til ikkita bir-biriga zid dunyoqarash idealistik va 
materialistik nuqtai nazardan ta`riflanadi. Ongni birlamchi, materiyani ikkilamchi deb 
biluvchi idealistik yo‘nalishdagi olimlar tilga quyidagicha ta`rif berishadi:
«Til tafakkurni ifoda qiluvchi ishoralar majmuidir» (F.de Soseyur). «Til – odam 
ongining ishtirokisiz, uning tashqi dunyoga nisbatan bo‘lgan mexanik harakatidir» 
(L.Blumfil’d). «Til fikrni ifoda qilishga mo‘ljallangan, talaffuz qilinadigan, 
chegaralangan tovushlar majmuidir» (B.Grosse).

---

5 
Bu ta`riflarning birortasi tilning to‘liq ta`rifi emas, chunki ular tilning ijtimoiy 
mohiyatini ochib berolmaydi.
Olimlar tilning kishilik jamiyatida tutgan o‘rni naqadar muhim ekanini ko‘rsatib, 
til kishilarning eng muhim aloqa vositasidir, deb ta`riflaydilar.
Til asrlar davomida jamiyatga xizmat qiladi, ularning ehtiyojlarini to‘la-to‘kis 
bajaradi, garchand, til o‘zgaruvchan hodisa bo‘lsa-da, u faqat o‘zining ichki ob`ektiv 
qonunlari asosida rivojlanadi.
Til o‘ziga xos semiologik tizim bo‘lib, jamiyatda asosiy va eng muhim fikr 
almashish quroli, jamiyat tafakkurining rivojlanishini ta`minlovchi, avloddan-avlodga 
madaniy-tarixiy an`analarni etkazuvchi vosita xizmatini o‘taydi.